www.prawowrocgr2.fora.pl

barbasia

Robaczki Wy moje kochane...

Tymczasowo nie mam naszego adresu mailingowego, więc proszę gdyby ktoś mi mógł wysłaś na kom lub maila... thx:)

Na razie wrzucam linki do zdjęć, jak tylko będę mogła, a chwilowo mam zawirowania z netem, to wrzucę w załączniku na maila.

miłego referowania;)

wrzuta.pl/obraz/qmEIu7P2Ma/hdpip1
wrzuta.pl/obraz/mjM3JX9qva/hdpip2
wrzuta.pl/obraz/sCKQB08xir/hdpip3
wrzuta.pl/obraz/bYUFpVBr6X/hdpip4

/oczywiście trzeba dodać wu wu wu:)

barbasia

a oto referaty grupy 3 z zeszłego roku. mam nadzieję, że się przydadzą Smile

JEREMY BENTHAM

1. Utylitaryzm

Bentham jest uznawany za najwybitniejszego przedstawiciela zapoczątkowanego przez Locke’a pod koniec XVII w utylitaryzmu. Utylitaryzm u Benthama to przyjęcie aksjomatu, że człowiek aprobuje to, co jest dla niego pożyteczne, pożyteczne zaś jest to, co mu sprawia przyjemność. A moralność? Bentham był wyrazicielem swoistego hedonizmu etycznego, wedle którego moralne jest tylko postępowanie zwiększające w skali ogólnej sumę przyjemności, a zmniejszające sumę cierpień

Zasada użyteczności
Punktem wyjścia do wszystkich rozważań u Benthama jest teoria użyteczności. Na podstawie obserwacji życia codziennego stwierdził on, że wszyscy ludzie podlegają rządom dwóch suwerennych władców - przykrości i przyjemności. Uczucia te są odczuwane przez wszystkich ludzi, niezależnie od ich wykształcenia czy pozycji społecznej. Przez zasadę użyteczności (inna nazwa: zasada najwyższego szczęścia, najwyższej szczęśliwości) rozumie Bentham (bo to nie jest jego zasada, powtarza to, co powiedział Helwecjusz i inni Francuzi z XVIII w.) zasadę, która " aprobuje lub gani wszelką działalność zależnie od tego, czy wykazuje ona tendencję do powiększenia lub zmniejszenia szczęścia obchodzącej nas strony; lub, co na jedno wychodzi, tendencję do popierania tego szczęścia lub przeszkadzania mu" (wprowadzenie do zasad moralności...") Użyteczność to dążenie do szczęścia, a człowiek cały czas musi kalkulować i działać tak, aby sobie nie szkodzić. Placek Bentham nawiązuje do epikurejczyków i podkreśla myśl Seneki, który zalecał używanie szczęścia bez szkody dla potomnych. ". W myśl tej zasady postępowanie ludzi jest moralne wtedy i tylko wtedy, gdy prowadzi w danych okolicznościach do "największego szczęścia jak największej liczby ludzi".

Społeczeństwo, dobro społeczne a indywidualne
Bentham widział społeczeństwo jako luźny agregat jednostek podobny do skupiska atomów, będący czymś wtórnym w stosunku do wchodzących w jego skład indywiduów. Twierdził, że nie ma dobra społecznego, które byłoby niezależne od dobra poszczególnych jednostek. Uważał, że podstawowe interesy ludzi nie są ze sobą sprzeczne i dadzą się sprowadzić do wspólnego mianownika. Za jedną z najbardziej charakterystycznych cech natury ludzkiej uznał "życzliwość dla innych ludzi". Prowadziło to do kolejnej konstatacji, głoszącej, że rozumne dążenie do osobistego szczęścia, działanie zgodne z własnym interesem przyczynia się do zwiększenia dobra ogółu i jego pomyślności. Nawiązując do liberalnych wywodów ekonomistów, Bentham dowodzi, że dążenie do zaspokojenia własnych przyjemności i interesów to nie czysty egoizm, bo to poprzez realizację swoich interesów najlepiej realizuje się interesy ogólne. Dążąc do szczęścia swojego przyczynia się człowiek najaktywniej do szczęścia całego społeczeństwa, a wiec wszystkich innych jednostek.
Dobro społeczne jest sumą dóbr indywidualnych (indywidualistyczne pojmowanie dobro ogółu/publicznego itp). I na odwrót - nie ma dobra społecznego, które byłoby odrębnym od dobra poszczególnych jednostek - istnieje naturalna harmonia.

własność
Z rozważań Benthama odnośnie przyjemności dobrobytu wynika, że własność jest czymś bezwzględnie potrzebnym, aby człowiek mógł się czuć szczęśliwy. Z tego wypływają konkretne wnioski o charakterze politycznym i prawnym. Państwo oraz ustawodawstwo powinny ograniczyć się do troski o bezpieczeństwo obywateli, tzn. ochraniać ich osobowość, nietykalność fizyczną oraz własność. Ochrona własności w tym ujęciu staje się głównym przedmiotem troski o bezpieczeństwo. Środkiem pomocy biednym nie może być zniesienia własności lub odebranie jej bogatym, lecz oszczędność i filantropia. Do pełnej satysfakcji potrzebne jest poszanowanie prawa własności oraz gwarancje jego ochrony. Państwo, poza aktywnością w zabezpieczaniu prawa własności powinno zachowywać się biernie, ponieważ rozwinięcie interwencjonalizmu grozi powszechną pauperyzacją. Bentham podobnie jak Smith, Constant, Ricardo, Humbold uważa wszelką ingerencję państwa w życie ekonomiczne za coś niepożądanego i wręcz szkodliwego
Prawo i własność istnieją nierozerwalnie i równocześnie powstały, natomiast równość i bezpieczeństwo nie zawsze idą w parze. Pozbawienie człowieka własności powoduje najwięcej cierpień, ponieważ własność staje się właściwie częścią nas samych
Prawem są wszelkie powinności obowiązujące z woli "osoby uprawnionej" do stanowienia prawa. Prawodawstwo jest sztuką kalkulacji między sferą praw i obowiązków nakładanych na obywatela. Uprawnienia dają wyraz przyjemnościom, obowiązki stanowią o dolegliwościach. Zbilansowanie jednych i drugich powinno dać efekt równowagi (balance), to jest użyteczności, mobilizując jednostkę do aktywności na rzecz dobra powszechnego. Przejawia się w tym egoistyczna postawa jednostki, lecz jest to zjawisko naturalne i powinno być z pożytkiem społecznym wykorzystane, Państwo musi opierać się na bezwzględnym poszanowaniu praworządności, w tym wolności słowa i prasy, składających się na "sprawiedliwe" funkcjonowanie ustroju.

Podziały prawa:
można prawo rozważać:
- z pkt widzenia źródła (chodzi o wolę osoby, która je ustanowiła)
- z pkt widzenia podmiotu (osoby oraz rzeczy, w stosunku do których prawo można zastosować
- z pkt widzenia obiektu (czynności w określonych okolicznościach, do których prawo można stosować
- z pkt widzenia zakresu (stopnia ogólności, czyli mniej lub bardziej ścisłego określenia osób, w stosunku do których prawo obowiązuje
- z pkt widzenia różnych aspektów (w zależności od których w ten lub inny sposób prawo się stosuje w odniesieniu do osób, czynów itp
- z pkt widzenia siły (od której zależy osiągnięcie celów założonych)
- ujawnienia woli suwerena - tzn że bierze się pod uwagę różne znaki, przy pomocy których wola została wyrażona
- z pkt widzenia remedial appendages - inne przepisy prawne, które mogą być podporządkowywane głównym przepisom obowiązującym

Dla Benthama przepisy prawne dotyczące dowodów są kamieniami węgielnymi wszelkiej praworządności i sprawiedliwości. Napisał Traktat o dowodach sądowych. Przez dowód, najogólniej, uważa on fakt, który uznaje za istniejący, prawdziwy, który ma służyć za podstawę wiary w istnienie lub nieistnienie innego faktu. Wszelkie dowód zawiera więc dwa elementy - główny (ten, które istnienie lub nieistnienia ma być udowodnione), i prawdopodobny (służy do udowodnienia istnienia lub nieistnienie głównego elementu). Wszelka decyzja oparta na dowodzie musi być rezultatem rozumowania - Ponieważ pewien fakt istniej, wnioskuje stąd o istnieniu drugiego konkretnego faktu.
Sędzia na podstawie dowodów uznaje dany fakt za prawdziwy lub nie, zawsze jednak orzeczenie musi być oparte na dowodach - sędzia przyjmuje dowody jednej i drugiej strony, zestawia je i wydaje orzeczenia na podstawie ich mocy przekonywającej. Orzeczenie jest sprawiedliwe, gdy jest zgodne z ustawą. Sprawiedliwość - oddanie obywatelowi tego, co mu się należy zgodnie z przepisami prawa

zA ŚRPODEK PROWADZĄCY DO URZECZYWISTNIENIA zasady użyteczności uważał Bentham racjonalne prawodawstwa. Prawo jest racjonalne wtedy, gdy jest użyteczne, użyteczne zaś jest wówczas, gdy potrafi obywatelom zapewnić bezpieczeństwo, obfitość posiadania oraz równość. B. silnie podkreślał swoje obawy przed niebezpieczeństwem ograniczenia wolności jednostek przez państwo. Stąd aprobował ustrój demokracji politycznej (gwarancją państwa, stróża wolności obywateli - parlament, tylko w demokracji interesy rządzących i rządzonych są podobne -największe szczęście dla....). Wróg monarchii, widział w niej anachronizm. Wg niego ustrój monarchiczny zawsze, nawet wtedy, gdy jest ograniczony, tzn gdy władza królewska nie jest absolutna, prowadzi do nierówności

O Benthamie inni:

Marks: był on czczą pedantyczną i gadatliwą wyrocznią pospolitego rozsądku mieszczańskiego XIX wieku"
Heine - geniusz burżuazyjnej głupoty

barbasia

Georg Jellinek – biografia:
- Lata życia :1851 – 1911; syn lipskiego rabina
- przedstawiciel pozytywizmu prawniczego
- studiował filozofię, historię i prawo w Wiedniu, Heidelbergu i Lipsku. W 1872 roku uzyskał w Lipsku doktorat z filozofii, w 1874 roku tytuł doktora prawa w Wiedniu, gdzie w 1879 r. Uzyskał uprawnienie do nauczania filozofii prawa, a potem ogólnego prawa państwowego i prawa międzynarodowego. W 1883 roku powołany został na profesora nadzwyczajnego prawa państwowego w Wiedniu. Gdy jego powołanie na profesora zwyczajnego spotkało się ze sprzeciwu środowisk klerykalnych i antysemickich, wystąpił w 1889r. z austriackiej służby państwowej. To spowodowało, że Uniwersytet Berliński uznał go za habilitowanego. Od 1889r. profesor Uniwersytetu w Bazylei, a od 1891 roku w Heidelbergu. W 1897 roku został doktorem honoris causa Princeton University.

1. Metodologia badań państwa
Fundamentem metodologii badawczej Jellinka było równoczesne ujmowanie:
a) elementu obiektywnego – przedmiotem badania obiektywnego jest państwo, będące określonym zjawiskiem społecznym, sumą zdarzeń, jak również związków zachodzących między jego elementami. Każde zjawisko obiektywne w zakresie stosunków społecznych posiada określoną stronę wewnętrzną, duchową, będącą rezultatem działających emocji.
b) elementu subiektywnego – jest to badanie prawa, które uzupełnia badanie w płaszczyźnie obiektywistycznej. Przedmiotem poznania subiektywnego w stosunkach państwowych jest wola państwa, czyli prawo. Prawidłowość poznania prawa zakłada, że należy ujmować je co najmniej w dwojakim znaczeniu:
i. jako zespół norm stosowanych w praktyce ( w tym sensie stanowi ono podstawowy instrument kierowania życiem społecznym)
ii. jako zespół odpowiednio skatalogowanych i usystematyzowanych struktur powinnościowych. Poznania prawa sprowadza się zatem do znajomości sfery powinności, czyli abstrakcji zawierającej katalog kryteriów oceny rzeczywistości. W gruncie rzeczy prawo ma byt abstrakcyjny, nie jest więc częścią rzeczywistości, lecz formułuje kryteria jej oceny.
Jellinek zaleca poznania w jedności zarówno elementu obiektywnego jak i subiektywnego, czyli równoczesne koncentrowanie badań nad państwem i prawem.
2. Dwojaka definicja państwa
Znana jest definicja, w której państwo to „korporacja osiadłego ludu, wyposażona w bezpośrednią władzę zwierzchnią lub też by użyć wznowionego obecnie określenia, korporacja terytorialna wyposażona w bezpośrednią, samorodną władzę zwierzchnią”. Jest to tak zwana trójelementowa definicja państwa ujmująca w jedności terytorium, ludność i władzę.
Państwo jest również określonym stosunkiem woli poddanych i panującego, opierającym się na wspólnym dążeniu do utrzymania jedności reprezentowanej przez państwo. Podstawowym kryterium owej jedności jest uświadomienie sobie wspólnoty celów łączących zbiorowość, jest to tzw. jedność teleologiczna.
3. Definicja prawa
Definicja prawa opiera się u Jellinka na kategoriach teleologicznych, zakładających uznanie przez społeczeństwo konkretnej normy prawnej jako instrumentu służącego ochronie, utrzymaniu i popieraniu interesów ludzkich. Wymienia trzy cechy charakteryzujące normę prawna w porównaniu z innymi normami, na przykład moralnymi czy etycznymi obowiązującymi w społeczeństwie.
a) dt one zewnętrznego zachowania ludzi
b) określane są przez autorytet działający za zewnątrz jednostki
c) przestrzeganie prawa zagwarantowane jest wolą uznanego autorytetu działającego legalnie.

4. Empiryzm
Jellinek krytykował zarówno ujęcia, znane z historii myśli politycznej, prawno – naturalne (wyprowadzały one katalog praw obywatelskich z natury człowieka. Oznaczało to całkowita dowolność myślenia) jak historyczne (szukaly one wielu prawd w metafizycznym pojęciu „ducha historii”). Wg Jellinka żadne z tych ujęć nie stanowi podstawy należytego poznania i analizy państwa i prawa. Stanowiska odpowiadające w pełni wymogom badań naukowych upatruje on w nauce pozytywistycznej, odwołując się do walorów obserwacji faktycznych stosunków społecznych, do eksperymentu i wiedzy empirycznej, ponieważ te posiadają wartość wg niego niepodważalną. Jellinek rolę podstawową w rozwijaniu wiedzy o państwie i prawie przyznaje doktrynom analizującym konkretność rozwoju formacji państwowo – prawnych, tym samym wyraźnie pomniejsza rolę utopii jako propozycji rozwiązań przyszłych układów społeczno – politycznych i ekonomicznych oraz wizji nowych kryteriów, leżących u podstaw organizacji stosunków społecznych.
5. 3-elementowa koncepcja państwa
Państwo składa się wg Jellinka z trzech elementów konstytutywnych:
a) obszaru państwowego (Staatsgebiet) – czyli „przestrzennej podstawy dla rozwoju władania (Herrschaftsentfaltung) na zewnątrz i wewnątrz
b) społeczeństwa państwowego (Staatsvolk) czyli „stowarzyszenia członków państwa” i „sumy poddanych”
c) władza państwowa (Staatsgewalt) – naukę tę rozwinął Jellinek na tle swej teorii suwerenności.

6. Problem jedności między obywatelami
Element „jedności państwowej” społeczeństwa był w nauce Jellinka pojęciem nowym i nader charakterystycznym dla niemieckiego pozytywizmu. Państwo dla Jellinka było jednością celowościową. Ludzie poddani faktycznej władzy państwowej połączeni byli jednością celów, które autor grupował w trzy kategorie roszczeń:
- roszczenia do wolności
- roszczenia do pozytywnych świadczeń państwa
- roszczenia ze strony państwa, by świadczyć na jego rzecz
W/w cele stawiał Jellinek i inni pozytywiści niemieccy wyżej niż jakiekolwiek cele społeczne : klasowe czy narodowe. Jedność celów była tu m.in. zasadniczą dyrektywą zjednoczenia Niemców w jednym organizmie państwowym w sposób, jaki uczynił to Bismarck.
7. Kompetencje państwa i kryteria ich ustalania
Stanowisko Jellinka w kwestii kompetencji państwa było zbliżone do stanowiska liberalnego. Był on bowiem zwolennikiem ograniczonych funkcji państwa, które nie powinno ingerować w sfery religii, moralności, pozostawić pełną autonomię sztuce i nauce, ograniczyć wpływ na gospodarkę, rezygnując z bezpośredniego wytwarzania dóbr. Państwo nie uczestniczy w związkach pomiędzy ludźmi, które obejmują normy znacznie subtelniejsze (istnieje bowiem coś, co możemy nazwać masowymi zjawiskami psychicznymi w wyniku których powstaje np. naród czy religia). Państwo może jedynie objąć funkcję zewnętrznego zarządu.
Wyłącznymi obowiązkami państwa jest obrona ludności zamieszkałego przez nią terytorium, dbałość o pozycję państwa na zewnątrz i działalność prawotwórcza. Działalność państwa powinna być planowa. Wszystkie wyłączne sfery działalności państwa charakteryzują się tym, że wpływają również na podniesienie pozycji i znaczenia jego samego i wiążą się z procesem postępującej centralizacji.
Poza działaniami o charakterze wyłącznych kompetencji władza państwowa powinna działać subsydiarnie (pomocniczo) na rzecz jednostek i ich zrzeszeń.
8. Porównanie norm prawnych i etycznych
Normy, które budują prawo, charakteryzują się tym, że:
1. regulują zewnętrzne zachowanie ludzi między sobą
2. pochodzą od uznanego autorytetu zewnętrznego
3. posiadają gwarancję obowiązywania daną im przez zewnętrzną siłę.
9. Uzależnienie mocy normy od subiektywnej psychiki jednostki
Poznanie „normatywnej siły faktu” (rzeczywistość, czyli fakty społeczne podlegają w świadomości człowieka wartościowaniu, tzn. układają się w sądy wartościujące, skąd z kolei wynikają normy postępowania) miało zdaniem Jellinka ogromne znaczenie w rozwoju prawa i moralności. Nakazy duchowe lub świeckie były przestrzegane z obawy, lub innych pobudek, przed autorytetem świeckim lub duchownym, który je wydał. Później wykształciło się przekonanie, że często powtarzany nakaz, już oderwany od swego źródła, dzięki swej wewnętrznej sile zobowiązującej jest po prostu normą do przestrzegania, czyli posiadającą walor moralny. Jellinek starał się dać racjonalizację obowiązującego pozytywnego prawa przez ustalenie, że jest ono prawem w świadomości ludzkiej.

10. Problem tzw gwarancji postrzegania prawa
a) teoria gwarancji prawnych. Istotą tejże gwarancji jest uświadomienie sobie, że nie istnieją instytucje doskonałe, które to prowadzą do całkowitego zabezpieczenia poszanowania prawa. Gwarancje prawne są bowiem, tak samo jak ich skuteczność, uzależnione od wielu przesłanek, między innymi etapu historycznego rozwoju państwa. Jellinek wyróżnia 3 rodzaje gwarancji – z teoretycznego punktu widzenia:
i. społeczne – dt. one zespołu czynników kulturowych (religia, moralność, powszechnie przyjęte obyczaje). Czynniki te stanowią „najpotężniejsze, istotne ograniczenia wszelkiej samowoli, tkwiącej w abstrakcyjnych pojęciach prawnych i kształtują życie rzeczywiste instytucji państwowych oraz historię państwa z mocą, która przewyższa działanie woli świadomej”. Gwarancje społeczne, mimo pewnej nieuchwytności swych rozmiarów odgrywają dużą rolę w procesie poszanowania i stosowania prawa.
ii. Polityczne – polegają one na przyjęciu zasady podziału władz, przy czym Jellinek nie twierdzi, iż powinien to być określony system podziału, na przykład wg wzorców monteskiuszowskich. Wystarczy samo przyjęcie podziału władz w praktyce, oznaczające zablokowanie samowolnego wykorzystywania władzy.
iii. Prawne – gwarancje instytucjonalne. Dzielą się one na dwie grupy, przy czym obie (co podkreśla Jellinek) mają tę samą doniosłość prawną.
1. gwarancje chroniące interes publiczny
2. gwarancje praw podmiotowych obywatela
Jellinek zalicza do zasadniczych gwarancji prawnych (formalnych):
- wykonywanie kontroli
- odpowiedzialność osobistą urzędników za wydane decyzje
- orzecznictwo
- inne środku prawne
i. możliwość pociągania urzędników przez obywateli do odpowiedzialności prywatno – skargowej, a nawet karnoprawnej.
11. Związania państwa prawem
Teoria państwa prawa znajduje wyraz w szerszym pojęciu praworządności. „Państwo zorganizowane przez prawo, chroniące i rozwijające prawo , musi bezwzględnie posiadać swoje miejsce w prawie, musi istnieć prawnicze pojęcie państwa”. Tak pojmowane państwo opiera się na idei suwerenności. „Suwerenna władza państwowa jest więc władzą, która nie zna wyższej od siebie; jest więc jednocześnie niezawisłą i najwyższą władzą” Suwerenność nie identyfikuje się tu jednak z samą władzą.

barbasia

HUGO GROCJUSZ (Hugo de Groot) [1538-1645]

Zagadnienia poruszane w referacie:
1. Definicja prawa naturalnego
2. Charakter prawa naturalnego
3. Wtórne i pierwotne prawo natury
4. Appetitus societatis
5. Rola Boga
6. Hipoteza etiamsi daremus…
7. Sposoby dowodzenia istnienia prawa natury
8. Treść norm prawa natury
9. Relacja prawo natury – prawo ludzkie
10. Wątki ustrojowe
11. Problem ius resistendi

Aby zrozumieć lepiej koncepcję prawa natury zdefiniowaną przez Grocjusza, należy przyjrzeć się bliżej jego życiu.
Urodził się 10 kwietnia 1538 roku w Delf, w bogatej, kalwińskiej rodzinie holenderskiej. Ojciec Hugona był burmistrzem Delf i kuratorem Uniwersytetu Lejdejskiego.
Jednak nie tylko dzięki wysokiej pozycji społecznej i majątkowej rodziny Grocjusz miał ułatwione zdobywanie wykształcenia. Był on ponadto niezwykle uzdolnionym dzieckiem, jednym z tzw. cudownych dzieci. W wieku lat dwóch umiał już czytać, jako siedmiolatek pisał po łacinie poematy, mając lat jedenaście podjął studia uniwersyteckie w zakresie prawa, filozofii, matematyki i języków obcych. Jako piętnastolatek otrzymał tytuł doktora obojga praw na Uniwersytecie w Orleanie.

Grocjusz sam tak definiował prawo naturalne: „Prawo naturalne jest to nakaz prawego rozumu, który wskazuje, że w każdej czynności, zależnie od jej zgodności lub niezgodności z rozumną naturą człowieka, tkwi moralna ohyda lub moralna konieczność i w konsekwencji Bóg, który jest twórcą natury, czynności takiej zabrania lub ją nakazuje. Czynności, do których istnieje taki nakaz rozumu, są same przez się obowiązkowe lub niedozwolone i dlatego uważa się, że Bóg z konieczności je nakazał lub ich zabronił. Na skutek tego prawo naturalne różni się nie tylko od prawa ludzkiego, ale także od boskiego prawa pozytywnego, które nie nakazuje i nie broni tego, co samo przez się z własnej istoty jest obowiązkowe lub niedozwolone, ale zabraniając powoduje, że czynność taka będzie niedozwolona i nakazując sprawia, że czynność taka jest obowiązkowa.”
Definicja ta ukazuje cechy znamienne dla grocjuszowskiej koncepcji prawa natury. Samą istotę prawa natury ukazują tutaj przede wszystkim treści pojęć „prawo” i „natura”. Z kolei całą koncepcję określają takie cechy jak niezmienność, powszechność, racjonalizm i świeckość.

Grocjusz w swej koncepcji ukazuje człowieka jako źródło i zarazem podmiot prawa natury. I to rozumność człowieka tworzy grunt dla mocy obowiązującej prawa natury. Konsekwencją tego jest odejście od prawotwórczej idei rozumu boskiego na rzecz prawotwórczej idei rozumu ludzkiego.
Nie jest już więc prawo naturalne jedynie „radą” ani „głosem sumienia”, ale „nakazem prawego rozumu” (dictatus rectes rationis), czyli prawem w ścisłym, jurydycznym rozumieniu. Jednakże prawo naturalne obdarzone mocą obowiązującą równą prawu stanowionemu zabezpiecza jedynie sankcja moralna, która występuje w postaci wyrzutów sumienia.

Podstawy swej koncepcji oparł Grocjusz na rozróżnieniu dwojakiej, cielesnej i rozumnej natury człowieka oraz na odpowiadającego im pierwotnego i wtórnego prawa natury.
Z naturą cielesną człowieka związany jest instynkt samozachowawczy, z którego wynika dl każdego człowieka obowiązek zachowania, utrzymania przy życiu samego siebie.
Ten instynkt samozachowawczy wiąże z jednostkową naturą człowieka. Jednak troska każdego człowieka o przetrwanie prowadzić musi w konsekwencji do troski o przetrwanie innych ludzi. Troska ta z kolei determinuje już nie naturę jednostkową człowieka, a jego naturę społeczną, ponieważ według rozumu ludzkiego przetrwanie jednostki zależne jest od przetrwania innych ludzi w zorganizowanej społeczności. Jest to pragnienie życia w społeczności, czyli appetitus societatis. W koncepcji Grocjusza zasada ta mimo, że ma rangę bardzo doniosłą, jest jednak wtórna w stosunku do instynktu samozachowawczego. Tylko więc istoty rozumne mogą działać zgodnie z zasadą appetitus societatis, zdolne są bowiem do poznawania i świadomego działania.

Prawo naturalne według Grocjusza ma charakter niezmienny, trwały i niezależny od woli jakiegokolwiek prawodawcy. Obowiązywałoby ono nawet wbrew woli Boga, gdyby coś takiego mogło mieć miejsce. Pisał bowiem Grocjusz: „prawo naturalne jest do tego stopnia niezmienne, że sam Bóg nie może go zmienić[…], nawet Bóg nie może sprawić, by dwa plus dwa było cztery, ani też, aby to, co w sobie jest złe, nie było takim”. Nie może więc Bóg zmieniać zasad prawa natury, mimo że był ich twórcą, a reguły te obowiązywałyby nawet, gdyby Boga nie było.

Jeszcze odważniejszą była hipoteza: etiamsi daremus non esse Deum. Podtrzymuje ona ideę, że prawo naturalne istnieje nawet wtedy, gdy „Bóg nie istnieje, lub nie troszczy się o sprawy ludzkie”. Prawo naturalne podlega logicznej zasadzie niesprzeczności, której Bóg nie może, ale też nie chce zmieniać.
Hipoteza etiamsi daremus non esse Deum została przejęta przez Grocjusza prawdopodobnie od scholastyków hiszpańskich, szczególnie od Grzegorza z Rimini. Wykorzystał ją Grocjusz do podkreślenia niezależności prawa naturalnego od woli boskiej, mimowolnie jednak wskazując na świecki charakter prawa natury. Grocjusz dążył do uniezależnienia obowiązywania prawa naturalnego zarówno od woli, jak i od rozumu boskiego.

Jako, że Grocjusz nie miał żadnych wątpliwości, że prawo naturalne istnieje rzeczywiście (per se), starał się tego dowieść.
Wykazywał, że są dwa sposoby, którymi zazwyczaj dowodzi się istnienia prawa natury, jeden – a priori, drugi – a posteriori.
Dowód a priori ma miejsce wówczas, gdy wykaże się zgodność lub niezgodność jakiejś rzeczy z rozumną i społeczną naturą człowieka. Dowód zaś a posteriori, gdy na podstawie zupełnie pewnych lub bardzo prawdopodobnych wiadomości dochodzimy do wniosku, że prawem naturalnym jest to, co za takie prawo uważają wszystkie narody lub narody bardziej cywilizowane.
Pisał Grocjusz: „[dla udowodnienia istnienia prawa naturalnego a posteriori] posłużyłem się świadectwem filozofów, historyków, poetów, a wreszcie mówców […] dlatego, że to, co wielu […] uważa za bezsporne, należy odnieść do przyczyny powszechnej”. Skutki o charakterze powszechnym muszą mieć przyczynę powszechną. Dlatego to Grocjusz dostrzegł w zgodzie powszechnej (consensus omniorum) „głos natury”. Z tej zgody wysnuwał też normy prawa naturalnego.
Grocjusz za główne zasady prawa naturalnego, tworzące podstawę dla wewnętrznego i międzynarodowego porządku prawnego, uważał cztery:
1. obowiązek dotrzymywania umów (promissorum implendorum obligatio)
2. zakaz narusznia cudziej własności (alieni abstinentia)
3. obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej z własnej winy (damni culpa dati reparatio)
4. zasadę karalności przestępców (poenae inter homines meritum).

Według niego zasady te nasuwały się każdemu rozumnemu człowiekowi. Tak naprawdę jednak wychodziły naprzeciw potrzebom kształtującej się wówczas burżuazji, która dążyła do umocnienia swojej pozycji ekonomicznej, politycznej i społecznej.
Te zasady, które Grocjusz uważał za główne, były według niego absolutnie niezmienne w każdych okolicznościach (merum), natomiast pozostałe normy prawa nazywał niezmiennymi tylko w określonych okolicznościach (praeceptae que pro certo stata sunt naturalia).

Jeżeli chodzi o prawo pozytywne, Grocjusz odmawiał mu mocy obowiązującej, było ono bowiem sprzeczne z prawem naturalnym. Uważał, że przewaga prawa naturalnego wynika z samej rozumnej natury człowieka. Podkreślał, że prawo ludzkie może wiele postanowić poza prawem naturalnym, jednak niczego nie może ustanowić przeciwko naturze. Podobnie było pozytywnym prawem boskim, ponieważ nawet Bóg nie może ustanowić niczego niezgodnego z prawem naturalnym, które jest wieczne i niezmienne.
Typowe relacje między prawem naturalnym i prawem stanowionym były następujące:
• nakaz prawa naturalnego – zakaz prawa pozytywnego
• nakaz prawa naturalnego – nakaz prawa pozytywnego
• zakaz prawa naturalnego – zakaz prawa pozytywnego
• przyzwolenie prawa naturalnego – zakaz prawa pozytywnego
Zależności te są obustronne, a objawiają się w sprzeczności lub niesprzeczności dyspozycji norm ze sobą. Wprawdzie prawo naturalne pozostaje wzorem dla prawa pozytywnego, ale prawo pozytywne może uzupełniać i konkretyzować ogólne normy prawa naturalnego.

Grocjusz w zakresie zagadnień o państwie wysnuwał trzy główne postulaty:
1. ideę umowy społecznej
2. ideę suwerennej władzy
3. ideę prawa do oporu.
Idea umowy społecznej jawi się tutaj w trzech odmianach:
a) contractus societatis, dotycząca utworzenia społeczeństwa,
b) contractus subiectionis, związanego z powołaniem władzy, oraz
c) contactus pacta sunt servanda, obejmująca wszystkie formy stosunków społecznych i politycznych, zwłaszcza jednak stosunki międzynarodowe.

Według Grocjusza idea suwerennej władzy polega na tym, że władza najwyższa (summa potestas) to taka władza, której akty nie podlegają prawu innej osoby do ich unieważnienia. Jego zdaniem wprawdzie wybór formy rządów winien należeć do narodu, ale raz dokonany wiąże naród w sposób bezwzględny, zgodnie z zasadą dotrzymywania umów.

Rozumowanie Grocjusza w sprawie prawa do oporu (ius resistendi) opierało się na przekonaniu, że naród zawierając umowę społeczną o utworzenie państwa zrzekł się tym samym prawa do oporu. Państwo może zabronić ogółowi wykonywania prawa do oporu ze względu na pokój i ład publiczny.

Bibliografia:
Baszkiewicz J., Ryszka F., Historia doktryn politycznych i prawnych
Maciejewski M., Kundera E.(red.), Leksykon myślicieli politycznych i prawnych
Olszewski H., Zmierczak M., Historia doktryn politycznych i prawnych
Tokarczyk R., Klasycy prawa natury

barbasia

JOHN AUSTIN (1790-1859)

John Austin urodził się w 1790 roku w rodzinie bogatych farmerów. Ukończył studia prawnicze i pracował jako adwokat. W 1826 roku powołano go na Uniwersytet Londyński i powierzono mu katedrę jurysprudencji. Jego wykłady były niepopularne, w 1832 r. zrezygnował więc z kariery akademickiej. W tym samym roku wydał swą pierwszą, zasadniczą pracę naukową: The Province of Jurisprudence Determined. Było to pierwsze tak kompletne w dziejach myśli prawniczej sformułowanie zasad pozytywizmu prawniczego. Po śmierci Austina w 1861r. jego żona spowodowała nowe wydanie książki, uzupełnione i rozszerzone. W trakcie wznowień uzupełniono książkę o dalsze partie rękopisu i nadano tytuł : Lectures of Jurisprudence.

Definicja prawa, prawo sensu stricto i sensu largo, pozytywna moralność, system prawa

Austin doszedł do wniosku, że jedynym prawem prawdziwym jest prawo pozytywne – prawo, które zostało ustanowione przez sprawujących władzę polityczną dla tych, którzy są podporządkowani pod względem politycznym, stoją niżej (law set by political superiors, to political inferiors) (woluntarystyczna teoria prawa jako rozkazu suwerena).
Normy generalne i abstrakcyjne ustanowione w ten sposób tworzą system prawa (termin ten odnosi się wyłącznie do prawa wewnętrznego).

Prawo jako rozkaz

Według Austina każde prawo jest rozkazem, prawo to jeden ze szczególnych rodzajów rozkazu. Rozkaz - jest to rodzaj życzenia, zagrożonego dolegliwością czy przykrością (a więc jakąś sankcją). Różni się od innych życzeń siłą reprezentowaną przez wypowiadającego, oraz jego celem (spowodowanie przykrości, straty lub bólu w wypadku niepodporządkowania życzeniu)
• Rozkaz może wypowiedzieć tylko osoba, która może zaszkodzić i pragnie to zrobić, gdyby nie zostało spełnione jej życzenie. Rozkazodawca musi mieć rzeczywistą wolę wymierzenia sankcji za niewykonanie rozkazu
• Zobowiązana jest osoba, która może ucierpieć w razie niespełnienia rozkazu
• Szkoda, która może być wyrządzona nazywa się sankcją lub wymuszeniem posłuszeństwa. Sankcja musi być jasno określona, musi być złem zrelatywizowanym do adresata rozkazu (adresat musi subiektywnie odczuwać przykrość)
Dany rozkaz jest prawem, jeśli nakazuje lub zakazuje czegoś w sposób ogólny – reguła prawna jest rozkazem, który zobowiązuje jednego człowieka lub grupę ludzi do określonego sposobu zachowania się, czy stałego zachowywania się w ten sposób w danych okolicznościach.

Rola siły

Prawo pochodzi od zwierzchnika. Zwierzchnik według Austina oznacza siłę. Siła jest to władza, potęga wyrządzania komuś zła, bólu, przymuszenia go przez obawę lub aktualnie wyrządzoną dolegliwość do zachowania się w sposób zgodny z wolą i życzeniem zwierzchnika.

Problem uprawnień i obowiązków

Nie istnieją i nie mogą istnieć prawa, które tworzą tylko uprawnienia, prawa podmiotowe. Takich praw nie ma, gdyż każde prawo tworzące jakieś uprawnienia nakłada odpowiedni obowiązek w sposób wyraźny (jeśli dany przepis wyraźnie stanowi co się stanie, jeśli dany przepis zostanie złamany) lub milczący (jeśli dane przepisy nie stanowią wyraźnie o środkach, które powinny być zastosowane w razie naruszenia uprawnienia, wówczas odsyłają one w sposób milczący do istniejących już praw i wyposażają uprawnienie w odpowiednie środki umożliwiające jego obronę i realizację). Prawa nakładane w sposób milczący bardzo często polegają na szanowaniu praw innych osób.
Każde prawo, nawet kiedy stwarza w sposób bezpośredni jedynie uprawnienia, ma charakter w gruncie rzeczy imperatywny. Każde prawo musi nakładać obowiązek.
Idea milczącej akceptacji zwyczaju i precedensu – fikcja, że twórcą jest suweren

Zwyczaje i precedensy

Zarówno prawo zwyczajowe jak i prawo sędziowskie jest tworem suwerena oraz państwa. Początkowo zwyczaj był regułą zachowania się, której rządzący przestrzegali spontanicznie, a nie na skutek nakazu zwierzchników politycznych. Zwyczaje przekształciły się w prawo pozytywne z chwilą, gdy stosowane są przez sądy, zaś decyzje wydane na ich podstawie wcielane są w życie przy użyciu siły państwowej. Dopóki dane zwyczaje nie zostały przyjęte przez sądy i nie zostały zabezpieczone sankcjami prawnymi nie są prawami, lecz regułami pozytywnej moralności.
Sędzia, który przekształca zwyczaj w regułę prawną (lub też wyprowadza regułę prawną nawet nie w oparciu o zwyczaj), tak ustanawia dane prawo, jak by je ustanowił suwerenny prawodawca. Państwo zawsze może zmienić te reguły.
Normy moralne są przekształcane w prawo pozytywne albo bezpośrednio (wówczas, gdy zwyczaje zostały promulgowane w aktach prawnych) albo pośrednio (gdy zwyczaje zostały adoptowane przez trybunały).

Suwerenność i jej atrybuty. Suweren a reszta społeczności.

Suwerenność jest to siła wymuszania posłuszeństwa wobec woli suwerena wydającego rozkazy. Władza suwerena jest władzą najwyższą. Suwerenowi posłuszna jest na ogół większość danego społeczeństwa, co oznacza, że określony zwierzchnik jest w tym społeczeństwie suwerenem, a dane społeczeństwo (włączając w to zwierzchnika) jest społeczeństwem politycznym i niezależnym. Suwerenne nie jest całe społeczeństwo, lecz tylko to ciało, które jest najwyższym suwerenem.
Suwerenność musi być sprawowana nad większą liczbą rodzin. Musi być ponadto stanem względnie permanentnym, trwałym, stabilnym.
Suweren – podmiot władzy zwierzchniej, któremu zwykł się podporządkowywać ogół społeczeństwa, odmawiający takiego podporządkowania komukolwiek innemu. Suweren nie może być posłuszny żadnej innej władzy. Suweren może być indywidualny albo zbiorowy. W Anglii suweren był zbiorowy, tworzył go król, Izba Lordów oraz wyborcy Izby Gmin. W państwach demokratycznych suwerenem była wyłącznie społeczność wyborców.
Austin wyróżniał suwerena de iure, określonego przez przepisy, oraz suwerena de facto, który wyłaniał się dzięki badaniu faktów społecznych. Dla badań nad prawem istotne znaczenie ma tylko suweren de facto.
Przez niezależne społeczeństwo polityczne (niezależny suwerenny naród) rozumiemy takie społeczeństwo polityczne, które składa się jedynie z suwerena i poddanych. Społeczeństwo polityczne to społeczeństwo, które jest jedynie częścią lub członkiem innego społeczeństwa politycznego, składa się wyłącznie z ludzi, którzy są w stanie podporządkowania. Społeczeństwo naturalne (społeczeństwo w stanie natury) to społeczeństwo, które składa się z osób, które są związane tajemnymi stosunkami. Żadna z tych osób nie żyje w państwie, gdyż nie znajduje się w stanie podporządkowania. W stanie natury znajdują się względem siebie poszczególne państwa. Poszczególni suwerenowie oraz ich poddani tworzą społeczeństwa polityczne, lecz część suwerenna każdego społeczeństwa znajduje się w stanie niezależności.

Suweren a prawo

Suweren sam ustanawia prawo i nie może być w prawny sposób ograniczony. Suweren nie jest związany prawem, stoi ponad nim. Każdy suweren jest potencjalnym prawnym despotą. Suweren ma roszczenie do pełności regulacji prawnej, czyli do absolutnie dowolnego ukształtowania prawa w każdej dziedzinie życia. Monarchowie i inne suwerenne ciała usiłowali ograniczyć siebie lub swych następców, lecz mimo to sytuacja, w której „władza suwerenna nie podlega jakimkolwiek prawnym ograniczeniom” jest powszechna i nigdzie nie ma od niej wyjątku.
Suweren nie jest zmuszony do przestrzegania jakiejkolwiek normy jakimikolwiek sankcjami prawnymi lub politycznymi. Jeśli byłby prawnie zobowiązany do przestrzegania danego prawa, byłby wówczas w stanie podporządkowania wyższemu suwerenowi, tzn. nie byłby suwerenem. Może się podporządkować regułom pozytywnej moralności, pewnym aprobowanym powszechnie zasadom, ale jedynie na skutek sankcji o charakterze moralnym.
Jeśli dany przepis monarchy lub innego suwerennego ciała jest sprzeczny z powszechnie uznaną przez społeczeństwo, aprobowaną zasadą, to może być uznany za sprzeczny z konstytucją, ale nie może być nielegalny.

Problemy ustrojowe

John Austin wyodrębnia 3 formy państwa:
• MONARCHIA – rządy jednej fizycznej, indywidualnej osoby (Austin monarchię ograniczoną zalicza do arystokracji, ze względu na ograniczoność w działaniu, podejmowaniu decyzji, które dzieli z pewną ilością osób. Dopiero wraz z nimi tworzy ciało suwerenne)
• ARYSTOKRACJA – rządy dwóch lub większej ilości osób (grupa rządząca jest stosunkowo wąska)
• DEMOKRACJA – rządy wszystkich (nie jest to fizycznie ani politycznie możliwe). Austin uważa demokrację za coś negatywnego (przejęcie idei Platona), „nic w demokracji nie jest zadowalające i doprowadzone do końca”

Rządy w państwie monarchicznym i arystokratycznym mogą mieć charakter despotyczny lub republikański, a wówczas są oparte na zasadach prawa i jakimś udziale czynnika społecznego. Despotyczny sposób rządzenia polega na skupianiu władzy wykonawczej i ustawodawczej w jednych i tych samych rękach (jednostki lub grupy). Ponieważ demokracja polega na sprawowaniu przez rządzących pełni władzy, może to być forma tylko despotyczna. Rządy niedespotyczne opierają się na podziale obywateli na poddanych i zwierzchników, lecz mimo wszystko są to rządy ograniczone konstytucją, parlamentem, ciałami reprezentacyjnymi, przepisami prawnymi itd.
Austin stojąc na gruncie utylitaryzmu formułował zasadę, że państwo dobrze rządzone to takie państwo, które swą działalnością przyczynia się do sprawienia obywatelom maksimum przyjemności. Ludzi nie można przymusowo uszczęśliwiać, należy im wobec tego zagwarantować możność swobodnego działania w ramach i w oparciu o prawo.
Teoria i filozofia państwa Austina są dwuznaczne a jego rozważania i klasyfikacja form państwa niejasne i nieścisłe, jest to zlepek różnych koncepcji i idei.

barbasia

John Locke

29 VIII 1632 – 28 X 1704

Filozof, lekarz, polityk, politolog, ekonomista. Jeden z ojców liberalizmu, teoretyk utylitaryzmu.

Życiorys:

Urodzony w kupieckiej purytańskiej rodzinie Wigów w Wrington koło Londynu. Skończył elitarną Westminster School, a następnie Christ Church College Uniwersytetu w Oxfordzie. Studiował chemię, medycynę, teologię i filozofię z naciskiem na Kartezjusza i Hobbesa. Podczas studiów zetknął się z Robertem Boyle’m oraz Isaac’iem Newton’em.
Uniwersalne wykształcenie, prace oraz poglądy Locke’a zadecydowały o mianowaniu go przez tworzącego nowe ministerstwo ds. kolonii Lorda Shaftesbury na osobistego sekretarza i lekarza. W trakcie swej rządowej kariery Locke miał okazje odbyć wiele podróży służbowych ze swym przełożonym, które miały wpływ na jego późniejsze poglądy. Kiedy ujawniono spisek przeciwko królowi Karolowi II, w który był zamieszany Lord Shaftesbury Locke wyjechał do Francji. Następne kilkanaście lat spędził podróżując po Europie. Z Holandii, w której przebywał od śmierci swego przyjaciela i przełożonego John Locke powrócił do Anglii dopiero po zdetronizowaniu Jakuba II Stuarta (1689). W późniejszych latach Locke objął katedrę medycyny w Oxfordzie, jednak szybko ją porzucił na rzecz ponownego tworzenia ministerstwa ds. kolonii, w którym do końca życia był odpowiedzialny za kolonie północnoamerykańskie. 28 października 1704 roku zmarł w Oates.

Dzieła:

Do najważniejszych prac John’a Locke’a należą: Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego powstałe w 1690 roku, List o tolerancji (1689), Dwa traktaty o rządzie (1689).

Poglądy:

Poglądy oraz idee kreowane przez Johna Locke’a można podzielić tematycznie i technicznie na wyrażone w ramach pojęcia umowy społecznej oraz funkcjonującej w jej strukturze władzy, stanu natury i prawa naturalnego, ustroju oraz zagadnienia pochodzenia władzy ujętego w krytyce pracy Roberta Filmera Patriarcha.

Krytyka Patriarchy – pochodzenie władzy
Locke jako rzecznik stronnictwa domagającego się przekreślenia dziedzicznych praw do tronu, które przysługiwały synowi Jakuba II, postanowił ująć poglądy tego środowiska w pisemnej polemice z dziełem Roberta Filmera (Patriarcha), które było podstawą do uzasadniania boskiego pochodzenia władzy króla, co stanowiło trzon ideowy politycznych adwersarzy myśliciela.
Wspomniana polemika została ujęta w Pierwszym traktacie. Główną tezą Patriarchy jest pochodzenie absolutnej władzy monarchy z władzy niejako rodzicielskiej wywodzącej się od boskiego nadania pierwszym ludziom, a właściwie Adamowi. Jednak Locke zauważa, że:
• Władza rodzicielska nigdy nie jest absolutna, ponieważ nie przyznaje ona prawa życia i śmierci.
• Ani prawo boskie, ani prawo natury nie podaje porządku dziedziczenia, więc nie można ustalić drogi dziedziczenia owej władzy nadanej Adamowi.
• Biblia nie nadaje się do argumentacji pochodzenia władzy monarszej, w szczególności w kontekście władzy ojcowskiej.
W Drugim traktacie Locke buduje swoje tezy już samodzielnie, nie opierając ich na krytyce czy polemice z konkretnymi poglądami, jednak wciąż zauważa i utrwala tezę, że wszelka władza polityczna pochodzi od samych ludzi, nie zaś od Boga. To w tym właśnie dziele Locke nakreśla pojęcia stanu natury, prawa naturalnego, własności i inne charakterystyczne dla jego koncepcji poglądowej terminy.

Natura – pojęcie stanu natury, praw naturalnych, kreacja własności indywidualnej
Stan natury u Locke’a to „stan wolności, nie jest on jednak stanem nieograniczonej swobody”. W stanie tym każdy więc teoretycznie cieszy się pełnym, całkowitym wymiarem wolności – w aspekcie zarówno czynów, dyspozycji majątkowych oraz osobistych. Jednakże istnieje pewna „ograniczoność swobody”, która zabrania podejmowania zamachów na cudze życie, zdrowie, ogólnie pojmowaną wolność czy majątek. Prostym wnioskiem jest zatem, że Locke pojmuje stan natury jako stan wolności, równości i oczywiście też pokoju obwarowanego prawami naturalnymi. Za uzasadnienie tego służy teza, iż Bóg na samym początku udzielił niejako wszystkim ludziom jednakowych praw naturalnych. Ich katalog jest swoistą własnością jednostki, jego podstawą jest samo prawo własności, w którym zawiera się prawo do życia i wolności. Z absolutnej równości uwarunkowanej prawem naturalnym wypływa norma, która każdemu przyznaje uprawnienie do karania jednostek łamiących owo prawo – jest to jedyny możliwy i właściwy sposób zapobiegania „przestępczości”. Każdy staje się więc automatycznie strażnikiem praw. Sam stan natury choć definiowany przez Locke’a jako ogólnie rzecz biorąc stan szczęśliwy zawiera jednak w sobie dużą dozę niepewności wynikającą z faktu, iż poszczególne jednostki stawały się w nim sędziami we własnych sprawach. Owa szczęśliwość i pokój w stanie natury Locke’a znacznie różni się od wizji Hobbesa, w której też, co prawda, na bazie zasady samozachowania, trwa jednak stan wojny. U Locke’a stan wojny jako taki powstaje jedynie wówczas gdy ktoś łamiąc prawo natury dokonuje zamachu na życie innych jednostek.
Stan natury można również definiować jako stan pierwotny, w którym człowiek wyposażony jedynie w prawa naturalne i własne możliwości w obliczu czystej natury zaczął ją sobie podporządkowywać. W wyniku tego procesu pojawia się podział indywidualny własności wśród ludzi. Locke uznaje, że źródłem owej własności jest praca ludzka, przekładająca się na „ujarzmianie” przyrody. „Praca wyznacza różnicę pomiędzy... tym, co wspólne” a własnością indywidualną. Własnością indywidualną staje się zatem to, co jest wynikiem pracy ludzkiej. Można to zilustrować na przykładzie własności ziemi uprawnej zaprezentowanym przez Czesława Porębskiego: człowiek dodając – „mieszając” z ziemią swoją pracę, czyli czyniąc sobie ziemię, daną ludziom przez Boga, poddaną dokonuje niejako jej uprawnionego zawłaszczenia na podstawie swojego wkładu pracy. Wkład pracy i uwłaszczanie w ten sposób wspólnych dóbr natury prowadzi do odejścia od wspomnianego pierwotnego stanu natury. Pojawiają się zależności majątkowe między ludźmi oraz pieniądz służący do operowania nagromadzonym bogactwem. To powoduje pewną komplikację stosunków między jednostkami oraz motywuje do wzmożenia ochrony własności przez wyjście ze stanu natury i przejście do społeczności politycznej.

Koncepcja umowy społecznej i zależność tej koncepcji od stanu natury
Zagadnienie władzy i jej podział w ramach funkcjonowania umowy społecznej
Ze względu na wspomnianą niepewność stanu natury i chęć zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony locke’owskiej własności jednostki decydują się zmienić ten stan – opuścić go. Aby móc realizować ochronę własności konieczne jest powstanie prawa pozytywnego, na postawie którego powołani bezstronni sędziowie będą mogli rozstrzygać zaistniałe spory, do wykonania których konieczna jest jakaś władza. Te trzy elementy nie mogą zaistnieć w stanie natury, tak aby jednostki mogły bezpiecznie dochodzić sprawiedliwości. Realizacja tych postulatów automatycznie wiąże się z odejściem od stanu natury, gdyż ludzie będą musieli zrezygnować z części swoich naturalnych praw. Organizując się w społeczność polityczną jednostki rezygnują ze swojego prawa do samodecydowania o tym, co konieczne dla ich samozachowania oraz do indywidualnego karania za naruszanie prawa. Władzy oddane zostanie owo prawo karania i wszyscy będą musieli mu podlegać.
Zorganizowanie się jednostek egzystujących wcześniej w stanie natury w społeczność polityczną jest według Locke’a pierwszym stadium – pierwszym etapem umowy społecznej. Następnie dopiero społeczność polityczna w wyniku drugiego etapu umowy społecznej powołuje władzę. Dopiero pełna umowa społeczna doprowadza do powstania państwa. Sama społeczność polityczna jest zbiorowością powstałą w wyniku indywidualnej zgody wszystkich jej członków na przystąpienie do niej. Jednostki zgadzają się na przystąpienie do wspólnoty, bo chcą bezpiecznie i wygodnie żyć w pokoju oraz korzystać z własności w sposób pewny i niezagrożony.
Można łatwo zauważyć, że w koncepcji Locke’a społeczność polityczna jest pierwotna wobec samego państwa – władzy pojmowanej jako rząd. Rząd może zatem upaść, a społeczność istnieć będzie dalej i może powołać nowy – inny rząd dokonując zmian ustrojowych w swoim zakresie. Stosunek pomiędzy pierwotną społecznością, a powołaną przez nią władzą jest ujmowany jako stosunek powiernictwa, gdyż władzę utrzymuje jedynie zaufanie społeczności, która ją powołuje. Tak powołana na podstawie zaufania władza dostaje w powiernictwo dobro wspólne pojmowane jako opieka nad locke’owską własnością. Władza najwyższa jest ograniczona wypływającym z prawa natury wnioskiem, iż jej jedynym celem jest zachowanie jednostek społeczności i w żadnym wypadku nie jest dozwolone podejmowanie przez władzę kroków w celu niszczenia, zniewalania i celowego zubożania podległych jej obywateli. Zatem rząd nie może bez przyzwolenia obywateli zajmować ich własności. Niedopuszczalne jest również aby władza prawodawcza przekazała bez zgody całej wspólnoty politycznej swoje kompetencje innemu podmiotowi. Jeżeli władza najwyższa (ustawodawcza) dopuszcza się wykraczania poza powierzony jej zakres sprawowania staje się tyranią. Społeczność (jej większa część) ma wówczas prawo do stawienia oporu tyranii, bo „gdzie kończy się prawo zaczyna się [właśnie] tyrania”. Sprawowanie władzy następuje za pomocą ustanowionego prawa, które obejmuje wszystkich na równi. Prawo ogranicza rządzącym zakres ich władzy, a rządzonym wyznacza granice ich uprawnień i obowiązków. Egzekucja tego prawa należy do powołanych w odpowiedni sposób sędziów. (Następuje tu likwidacja problemu sędziów we własnej sprawie istniejącego w stanie natury.) Jak widać władza nie jest jednolita. Locke tworzy koncepcję wyraźnego podziału. Od władzy ustawodawczej – prawodawczej wyraźnie należy odróżnić władzę wykonawczą, która to właśnie ma za zadanie egzekwować i stosować prawo. Władza wykonawcza według Locke’a to współcześnie pojmowana egzekutywa oraz władza sądownicza. Trzecią władzą wyróżnioną przez twórcę koncepcji podziału jest władza federacyjna, do jej kompetencji należą sprawy z zakresu wojny i pokoju oraz materia paktów, sojuszy i przymierzy oraz inne kontakty z podmiotami, które nie należą do wspólnoty politycznej. Władza federacyjna jest często łączona z władzą wykonawczą, co wynika z pragmatyki rządzenia. Obie one podlegają władzy najwyższej, czyli ustawodawczej, która podległa jest z kolei całej wspólnocie politycznej.
U Locke’a koncepcja umowy społecznej określana jest jako „porozumienie” lub „porozumienie pierwotne” gdyż chodzi właśnie o pewne porozumienie jednostek. Sam termin „umowa społeczna” nie występuje. Jednakże i termin porozumienia pierwotnego jednostek nie jest jednolicie pojmowany. Jak zauważa Porębski jego istota zależy od przyjętej koncepcji stanu natury, autor na podstawie Drugiego traktatu wyróżnia pięć różnych znaczeń – ujęć tego terminu:
1. Stan natury jako koncepcja odnosząca się do położenia człowieka w świecie i jego stosunku wobec Boga i natury. W tym ujęciu prawo natury wyznacza postępowanie człowieka.
2. Stan natury jako przyroda nietknięta działalnością człowieka i nie poddana przeobrażeniom o ludzkim pochodzeniu.
3. Stan natury, w którym doszło do podziału własności, ale istnieją niedogodności związane z niepełną znajomością prawa natury oraz jego indywidualistycznym i interesownym wykorzystywaniem.
4. Stan natury jako skutek rozpadu społeczności politycznej.
5. Stan natury jako okres w życiu człowieka do uzyskania pełnoletności, wtedy bowiem dopiero wyraża on zgodę na przystąpienie do porozumienia pierwotnego.
W definiowaniu i postrzeganiu pojęcia porozumienia pierwotnego istotna będzie koncepcja stanu natury jako położenia człowieka, gdyż ona ukazuje warunki, w których dochodzi do porozumienia. Motywacją do podjęcia decyzji o porozumieniu będzie koncepcja stanu natury jako stanu odznaczającego się pewną dozą niepewności i nadużywania prawa natury. W kolejnych ujęciach zaznacza się żywotna również dla istoty porozumienia teza, że przystąpienie do niego ma charakter dobrowolny.

Poglądy Locke’a na ustrój
Locke’a uznaje się za twórcę podstaw liberalizmu burżuazyjnego, który jest definiowany przez takie pojęcia jak: indywidualizm, prawa naturalne jednostki, własność prywatna. Liberalizm burżuazyjny zakłada ponadto różnorodność przeciwstawianą uniwersalnemu uniformizmowi absolutyzmu, ograniczenie władzy państwowej do zapewniania bezpieczeństwa i ochrony, podział i dekoncentrację władzy. Równość podmiotów jest postrzegana jako równość wobec praw naturalnych, gdyż poza tą sferą aprobowana jest nierówność oparta na cenzusie majątkowym, tak np. Locke postrzega wybory parlamentarne, jako oparte właśnie na tym cenzusie. Sam parlament natomiast widzi jako dwuizbową instytucję, ma to zapewniać równowagę polityczną w państwie, ze względu na specyficzną kulturowo-społeczną strukturę angielskiego parlamentu. Parlament oczywiście jako najwyższa władza musi być związany prawami podstawowymi będącymi fundamentalną gwarancją chroniącą wspólnotę polityczną. Na podstawie poglądów Locke’a można postawić pięć warunków funkcjonowania sprawnego i dobrego ustroju:
• Wspólnota, która ma powołać państwo musi być tworzona przez świadomych ludzi rozumiejących podstawy jej funkcjonowania.
• Umowa społeczna powinna być jasno sprecyzowana, np. zawarta w konstytucji.
• W państwie muszą istnieć rządy prawa, a nie siły.
• Władza pochodzi od całej wspólnoty i do niej należy w ostatecznym rozrachunku, rząd realizuje jedynie prerogatywy.
• Niezbędna jest wolność wypowiedzi, zrzeszania się i prowadzenia działalności gospodarczej.
Poglądy Locke’a służyły ugruntowaniu monarchii opartej na parlamentaryzmie i gwarancjach praw podstawowych. Prezentowane idee liberalizmu stanowiły wsparcie dla takich pomników prawa jak „Habeas Corpus Act” (1679) czy „Karta Praw” (1689) oraz dla rozwoju samej ideologii liberalizmu w XVIII wieku.

Wobec pokrótce przedstawionych poglądów John’a Locke’a, głównie w materii politycznej i prawnej, z pominięciem chociażby koncepcji idei prostych i złożonych czy zasad poprawności rozumowania można i tak śmiało stwierdzić, że niewątpliwie zasługuje on na miano jednego z bardziej istotnych myślicieli w kontekście rozwoju ludzkiej cywilizacji, a jego wkład w rozwój filozofii i teorii państwa oraz władzy jest kluczowy.

barbasia

John Stuart Mill

John Stuart Mill był przedstawicielem liberalizmu, jednak nie był to już liberalizm w wersji benthamowskiej, pełen optymizmu, był za to krytyczny i sceptyczny. Wynikało to ze wstrząsów, jakie doświadczyła Anglia, wstrząsów, które ukazały słabość kapitalizmu. Liberalizm Milla nie był już liberalizmem „chemicznie nieskazitelnym”, dopuszczał bowiem możliwość ingerencji państwa. Był więc Mill przedstawicielem „demoliberalizmu”.

UTYLITARYZM BENTHAMA A UTYLITARYZM MILLA
Jeremy Bentham rozwinął założenia utylitaryzmu Lock’a. Zasada użyteczności to dla niego dążenie do maksimum szczęścia dla możliwie największej liczby ludzi. Czyli: dobre jest działanie, które zwiększa sumę przyjemności i zmniejsza sumę przykrości. Jednak czasami wypada zrezygnować z przyjemności, jeśli kalkulacja wykaże, że przyjdzie z nią dotkliwa przykrość.
Mill również przyjął zasady filozofii utylitarnej. U niego jednak celem ludzkości jest ogólne dobro, wyrażające się w szczęściu wszystkich. Szczęście jest ujmowane w sposób intelektualny, jako możliwość obcowania z kulturą i nauką. Droga do dobra ogółu prowadzi przez zasady gospodarowania i rządzenia, rządzenie zaś ma na celu zabezpieczenie wolności.
Mill poddał krytyce jedną z podstawowych formuł etyki Benthama, a mianowicie skrajny hedonizm. Odrzucił tezę, że wszystkie przyjemności są równe, wprowadził rozróżnienie na przyjemności wyższego i niższego rodzaju.
Rozwinął na tej podstawie własną teorię utylitaryzmu, związaną z egoizmem i altruizmem jako dwoma czynnikami kierującymi ludzkim postępowaniem.

WONOŚĆ
Wolność wg Milla to odwrotność ucisku i przymusu. Wolność oznacza ochronę przed tyranią władców politycznych. Osiągnąć wolność można przez ograniczenie kompetencji władców. Ograniczać władców zaś można w dwojaki sposób:
1. przez uzyskiwanie przywilejów politycznych (zwanych wolnościami lub prawami)
2. oraz przez wprowadzenie konstytucyjnych zasad.

TYRANIA OPINII PUBLICZNEJ
Pomimo twierdzeń, że szczęście, tj. dobro ogółu, powinno być w zgodzie z interesami, czyli dobrem jednostek, Mill zdawał sobie sprawę z kolizji między interesem zbiorowym a indywidualnym. Mill pojmował, że zdanie większości, dla tych, którzy do tej większości nie należą, może być krępujące.
Sposobem zaradzenia kolizji jest jasne wytyczenie granicy, która ma chronić interesy jednostki, i której dla zabezpieczenia interesów tej jednostki przekroczyć nie można, inaczej bowiem grozi despotyzm lub „tyrania większości”. Wola ludu – twierdził Mill – jest właściwie wolą najbardziej aktywnej części ludu, czyli tych, którzy za większość pragną uchodzić. Wolność jednostki musi się zatem bronić nie tylko przed organami państwa z jednej strny , ale też przed „tyranią opinii publicznej”, tj. samo społeczeństwo może stać się tyranem, zbiorowo tyranizującym poszczególne jednostki, z których się składa. Stąd konkluzja: „ochrona przed tyranią samego tylko urzędnika nie wystarcza, potrzebna jest także ochrona przed tyranią panującej opinii i nastrojów”.

WOLNOŚĆ MYŚLI I SŁOWA
Wg Milla wszelkie rozważania na temat wolności powinno się zacząć od wolności myśli, która nierozerwalnie wiąże się z wolności słowa i druku.
Żaden rząd nie ma prawa do ograniczania wolności myśli i słowa, ani ten najlepszy, ani najgorszy. Ograniczenia te są nawet bardziej szkodliwe wówczas, gdy się władzę sprawuje zgodnie z głosem opinii publicznej niż wbrew tej opinii. „Gdyby cała ludzkość z wyjątkiem jednego człowieka, sądziła tak samo, a tylko jeden człowiek był odmiennego zdania, ludzkość byłaby równie mało uprawniona do nakazania danemu osobnikowi milczenia, jaki i on sam, gdyby zdobył władzę, do zamknięcia ust ludzkości.Albowiem o tym, czy wolno myślec i mówić odmiennie, nie można decydować ani przez głosowanie, ani przez powoływanie się na większość, czy też na rzekomą absolutną słuszność swych idei. Każda opinia jest osobistym mieniem jej posiadacza, jest czymś mającym wartość dla jej właściciela, przeto zakazanie wiary w daną ideę stanowi zawsze osobistą krzywdę, wyrządzaną danej osobie prywatnej. Krzywda ta nie ulega bynajmniej zmniejszeniu z punktu wiedzenia jednostkowego, jeśli jest ona wyrządzania jednej osobie, czy też większej ilości osób”.
Ale ta krzywda jednostkowa jest zawsze krzywdą dla całego rodzaju ludzkiego. Jest to grabież w stosunku do przyszłych pokoleń, ale w jeszcze większej mierze jest okradaniem aktualnego pokolenia. Jeśli bowiem opinia zakazywana jest słuszna, to utrudnia to lub uniemożliwia społeczeństwu dotarcie do prawdy. Jeśli dana opinia zakazana jest niesłuszna, społeczeństwo straci możliwość skonfrontowania jej z prawdą i lepsze tej prawdy zrozumienia przez uświadomienie sobie błędu.

PROBLEM SPOŁECZEŃSTW ZACOFANYCH
Nie wszystkie społeczeństwa wg Milla osiągnęły dojrzałość, tj. nie wszystkie potrafią sobie uświadomić dobro i robić wszystko, by je osiągnąć. Społeczeństwa, które tego nie potrafią, to społeczeństwa zacofane. Dla tych społeczeństw dopuszczał Mill rząd despotyczny, dopóki nie osiągną one postępu.

KOMPETENCJE PAŃSTWA
Na pytanie, czy zawsze powinna występować ingerencja panstwa, Mill odpowiada przecząco. Ingerencja panstwa ma być potrzebna tylko w niektórych przypadkach. Jej granicę wyznacza Mill następująco: „Jedynym celem usprawiedliwiającym ograniczenie przez ludzkość, indywidualnie lub zbiorowo, swobody działania jakiegokolwiek człowieka, jast samoobrona, jedynym celem, dla osiągnięcia którego ma się prawo sprawować władzę nad członkiem cywilizowanej społeczności wbrew jego woli, jest zapobieżenie krzywdzie innych. Jego własne dobro – fizyczne lub moralne – nie jest wystarczającym usprawiedliwieniem”.
Ponadto, jak twierdzi Mill, zasięg interwencji rządowej musi zależeć od różnych okoliczności, od przyzwyczajeń danego narodu, tradycji historycznych, etapu rozwoju kulturalnego, stopnia rozwoju przemysłu i rzemiosła. Niemniej jednak podstawową zasadą działania państwa powinien być leseferyzm.
Ściśle rzecz biorąc Mil w sposób kategoryczny odnosi zasadę laisser fair do dziedziny produkcji dóbr materialnych, a więc przemysłu, rzemiosła i rolnictwa, z wyłączeniem spraw wychowania i oświaty. Motywuje to w następujący sposób: „(…) wszelka robota wykonywana jest najlepiej wtedy, gdy osoby w niej bezpośrednio i najbardziej zainteresowane wolne są od wszelkiego wtrącania się urzędników państwowych. Osoby poświęcające się pewnej industrii bez wątpienia lepiej od rząu mogą sądzić o tym jakie środki najlepsze SA do osiągnięcia zamierzonego celu”.

ARGUMENTY PRZECIW DESPOTYZOWI
Mill udowadnia, że despotyzm nigdy nie może żadnemu narodowi przysporzyć istotnych korzyści. Ogólne korzyści są unicestwiane przez ogólną bierność narodu, spowodowaną przez rządy despotyczne. Co gorsza, despotyzm może prowadzić nawet do ogólnego zaniknięcia uczuć patriotycznych.
Bogactwo, kulturę, pomyślność, szczęście – to wszystko może tworzyć jedynie samo społeczeństwo, nie zaś najlepszy nawet rząd autokratyczny.
Dobrodziejstwem wolności jest to, że pod jej rządem sprawujący władzę nie może lekceważyć jednostek, ani nie może ulepszać stanu interesów ogólnych, nie podnosząc ogólnego poziomu kulturalnego i moralnego. Jest bowiem rzeczą niemożliwą, aby mógł być dobrze rządzony lud, który sam nie jest dopuszczony do władzy.
Dobry despotyzm jest zdaniem Milla pojęciem z gruntu fałszywym. A nawet w społeczeństwach dojrzałych, despotyzmdobry jest gorszy od despotyzmu złego, gdyż „w wyższym stopniu deprawuje i obezwładnia myśli”. Każdy despotyzm pozbawia ludzi umiejętności aktywnego działania.
W despotyzmie ponadto podupada moralność prywatna, a moralność publiczna mogole nie istnieje. W despotyzmie w zasadzie najwyższym celem ustawodawcy jest zrobienie ze społeczeństwa „stada baranów spokojnie pasących się obok siebie”.
Do wszystkich argumentów przeciwko despotyzmowi dołączył Mill następującą argumentację: despota oraz jego otoczenie, choćby przed wyniesieniem do władzy byli najuczciwsi i najprzyzwoitsi, rychło ulegną demoralizacji i mogą być równie zepsuci, jak ci, którzy od samego początku, w nieczystych intencjach, poczęli rządzić.

RZĄD REPREZENTACYJNY
Skoro każdy despotyzm jest zły, to wysnuć można wniosek, że ideałem najlepszej formy rządu jest ten rząd, który najwyższą władzę składa w ręce samego społeczeństwa.
Chcąc osądzić wartość jakiegoś rządu, należy wziąć pod uwagę dwa elementy:
1. czy dany rząd skłania ludzi do dobra ogólnego
2. jaki wpływ wywiera rząd na przyioty aktualnie obowiązujące – ulepszający, czy pogarszający?
Tylko rząd reprezentacyjny więc może rościć sobie prawa do miana rządu dobrego, odpowiada bowiem pozytywnie na dwa powyższe pytania. Rząd reprezentacyjny sprzyja dodatniemu rozwojowi spraw publicznych, a jednocześnie udoskonala charakter narodowy. Wyższość tego rządu nad wszelkimi innymi opiera się na dwóch uniwersalnie opierających zasadach:
1. prawa i interesy kogokolwiek tylko wtedy nie będą zaniedbane, jeżeli zainteresowani sami mają siłę i ochotę do ich bronienia, oraz
2. pomyślność ogólna tym wyżej się wznosi i tym szerzej rozlewa, im wyższe i rozmaitsze są przymioty osobiste, na których jej rozwój polega.
Ideałem więc doskonałego rządu jest tylko rząd reprezentacyjny.

OGRANICZONA DEMOKRACJA
Wg Koncepcji Milla jak największa ilość ludzi powinna kontrolować i krytykować rząd, jednak rzeczywiste kierownictwo spraw powinno być powierzone małej liczbie ludzi światłych, specjalnie wykształconych i majcych odpowiednią praktykę. Twierdzi Mill zatem, że ludzie wykształceni odznaczają się szczególnymi walorami moralnymi i politycznymi, predestynującymi ich do rządzenia krajem. Na skutek tego, proponuje nawet, żeby obywatele mający wyższe wykształcenie posiadali większą liczbę głosów niż obywatele bez tego wykształcenia.

KWESTIA ROBOTNICZA
Mill traktuje robotników jako kategorię społeczną, która ma własną historię i przyszłość. Uważa jednak, że klasa robotnicza znajduje się w stanie upośledzenia, zarówno majątkowego jak i moralnego. Aby wydobyć warstwę pracującą tego stanu, Mill proponuje dwie koncepcje:
1. koncepcję zależności i opieki, oraz
2. koncepcję dojrzałości.
Wg pierwszej koncepcji, klasie robotniczej należy okazać wszelką możliwą pomoc, ale bez jakiegokolwiek udziału ze strony samych robotników. Klasy wyższe powinny za nich myśleć i brać za nie odpowiedzialność. Winny te klasy tak postępować, by wzbudzać zaufanie u biednych, aby byli posłuszni i odczuwali wdzięczność. Robotnicy nie powinni działać samodzielnie, lecz powinni jedynie sumiennie pracować, postępować uczciwie i być nabożni.
Jednak sam Mill dobrze wie, że jest to tylko ideał, który nigdy nie będzie wprowadzony w życie. Nigdy jeszcze bowiem, klasy wyższe nie potrafiły pełnić takiej roli, dbały zawsze w zasadzie tylko o swoje interesy, przeważały w nich uczucia samolubne.
Zanim więc klasy wyższe poczynią odpowiednie postępy do godnego wykonywania opieki, jaką chcą obarczyć klasy niższe, sami biedni poczynią takie postępy, że taka opieka stanie się niepotrzebna. Innymi słowy, klasy niższe „dojrzeją” (koncepcja dojrzałości).
Etapy rozwoju świadomości kalsy robotniczej wg Milla są następujące:
1. przestają robotnicy okazywać bogatym dawne ślepe posłuszeństwo i poddanie
2. zaczynają coraz bardziej krytycznie oceniać przymioty moralne i wartości umysłowe bogatych
3. wreszcie klasa robotnicza nabywa sama równoważnych walorów umysłowych i moralnych, staje się coraz bardziej dorosła i dojrzała.
Mimo, że Mill stwierdza, że „przyszłość należy do tych, którzy teraz są biedni i pracują”, to stwierdza także, że klasa robotnicza nie dojrzała jeszcze pod względem moralnym i umysłowym do objęcia władzy, wobec tego powinna poczekać z objęciem spadku po burżuazji.

barbasia

KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA
PREKURSORZY (temat 1)
1. Hugo Felicjan LAMENNAIS
 19.06.1782 – 27.02.1854 w Paryżu, ksiądz, ideolog oraz pisarz.
Pod koniec lat 20-tych XIX wieku ksiądz Hugo Felicjan de la Mennais ostatecznie zerwał ze swoją rojalistyczną przeszłością, zaczął używać nowej formy swojego nazwiska, które brzmiało odtąd Lamennais. Uczynił tak, aby podkreślić, iż jest całkowicie przekonany do republikańskich idei. W takiej też formie nazwisko to przyjęło się później w historiografii.
Jego wychowaniem zajął się stryj (Robert de Saudrais). Zamknął on pewnego razu małego Felicjana w swojej bogato zaopatrzonej bibliotece, gdzie znajdowała się również półka z napisem „piekło”, na której stały dzieła oświeceniowych filozofów. Zaintrygowało to chłopca i rozbudziło w nim namiętne zainteresowanie filozofią
i literaturą, zarówno współczesną, jak i klasyczną. Za sprawą stryja zaznajomił się też z greką i łaciną, tak że mając 12 lat czytywał już Homera, Horacego i Tacyta
w oryginale. Jednak szczególnie upodobał sobie twórczość Jana-Jakuba Rousseau, a głoszone przez niego zgubne idee...
Katolicyzm liberalny
 ultramontanizm” (od łac. ultra montes – „ponad górami”)  kierunek postulujący podporządkowanie polityki lokalnych kościołów rzymskokatolickich różnych krajów decyzjom papieża; stawali w obronie niezbywalnych prerogatyw Stolicy Apostolskiej, papieskiego prymatu jurysdykcyjnego oraz papieskiej nieomylności, występowali przeciwko narastającym tendencjom do podporządkowania Kościołów partykularnych władzy państwowej  Lamennais początkowo był zwolennikiem ultramontanizmu
 „nieograniczona wolność jest nieodzowna aby te prawdy, które świat ocalą, jeśli go coś jeszcze ocalić jest w stanie, mogły tak się rozwinąć, jak się rozwinąć powinny”
 Liberalizm był „nieodpartym pragnieniem wolności, wrodzonym wszystkim narodom chrześcijańskim, które nie mogą znieść arbitralnych lub czysto ludzkich rządów”.
 obrońcą wolności religijnej, uznając tę koncepcję za fundamentalną zasadę społeczeństwa jutra  ludzie winni być wolni od wszelkiego przymusu w sprawach religii, a państwo, zważając na godność swoich obywateli, musi się zgodzić na swobodę wyznawania i praktykowania dowolnej religii, wybranej przez nich w nieskrępowany sposób
 optował również zdecydowanie za wolnością prasy, tłumacząc ją dobrem Kościoła. W pełni zdawał sobie sprawę z niebezpieczeństw, jakie ona za sobą niesie, ale wierzył, głęboką i naiwną wiarą „katolickiego” liberała,
iż pluralizm światopoglądowy nie utrudni ludziom odnalezienia Prawdy,
a wręcz przeciwnie, dopomoże im w tym
 występował przeciwko wszelkiej cenzurze, nawet kościelnej
 wspierał wytrwale na swoich łamach zasadę rozdziału Kościoła od państwa, stawiając za wzór wzajemnych relacji państwo-Kościół model amerykański
 Kościół winien skoncentrować się wyłącznie na doczesności, stanąć po stronie tych, którzy walczą o wolność i z bezgranicznym oddaniem poświęcić się służbie na rzecz poprawy warunków bytowych społeczeństw.
Założył i był jednym z redaktorów dziennika ("Przyszłość") "L`Avenir" wydawanego od 1830 roku, czasopismo to było wydawane pod hasłem „Bóg
i wolność”.
Stawał murem w obronie wszystkich nowoczesnych wolności – wolności religijnej, wolności zrzeszania, wolności prasy i słowa, swobody nauczania, jawności procedury sądowej powszechnych wyborów i decentralizacji.
Uważał, że wolność należy się wszystkim. Każdy naród ma prawo posiadać swoje państwo (stąd popierał Irlandczyków, Belgów, Polaków). Wolność stowarzyszeń miała służyć do obrony robotników  ich położenie ekonomiczno-społeczne stało się przyczyną powstania pojęcia „nowożytnego niewolnictwa”
Interwencjonizm państwowy
Nie jest konieczne uciekanie się do szeroko pojętej pozytywnej interwencji państwa, aby zapobiec złu, jakie wywołał rozwój maszynizmu i panowanie prawa wolnej konkurencji. Interwencja ta winna mieć jedynie negatywny charakter
i ograniczać się do zapobiegania nadużyciom rażącym i często występującym; jej celem winna być jedynie ochrona słabych;
Zasada „patronatu”
Środkiem celowym i skutecznym, wystarczającym dla zapobieżenia złu gospodarczemu winno być miłosierdzie. Łączy się z tym idea tzw. "patronatu",
tzn. opiekuńczej funkcji przedsiębiorcy, na którym w szczególny sposób ciąży obowiązek miłosierdzia;
Stosunki między przedsiębiorcą i robotnikiem winny się układać na zasadzie idei patronatu; mówi się także o instytucji patronatu  winna się ona kształtować na zasadzie dobrowolności; oznacza to, że obowiązkom patrona nie odpowiadają uprawnienia ze strony robotnika; ich wypełnienie jest jego dobrą wolą, jak również nakazem chrześcijańskiej miłości bliźniego, a nie sprawiedliwości;
Moralność mas robotniczych
drogą do pokoju społecznego jest podniesienie moralne mas robotniczych; zaleca się pracę kobiet w domu, przy ognisku domowym oraz ograniczenie pracy dzieci; wzywa się pracodawców, by ułatwili robotnikom zdobywanie zdrowych mieszkań oraz własności rodzinnej; należy propagować oszczędność robotniczą, zwalczać alkoholizm itd.
2. Wilhelm Emmanuel KETTELER
 25.12.1811 - 13.07.1877; niemiecki biskup, teolog i polityk. Prekursor katolickiej nauki społecznej w Niemczech, chrześcijański reformator;
w połowie XIX wieku przewidziany był na Biskupstwo Wrocławskie, choć nie doszło do tej nominacji.

Torował katolickiej myśli społecznej nową drogę: odgradzał się w równym stopniu od liberalizmu, jak i tradycjonalizmu, zachowywał dystans w stosunku do socjalizmu, odrzucał zdecydowanie komunizm... Wskazuje na ich ideowe źródło, tkwiące
w odrzuceniu boskich zasad, w opartej na oświeceniu złudzie budowy społeczeństwa rozumu, społeczeństwa bez Boga. Zmierzał przy tym do poszukiwania chrześcijańskich, doktrynalnych podstaw dla swoich poglądów pozostając równocześnie w bardzo bezpośrednim kontakcie z rzeczywistością społeczną.
Ustawodawstwo socjalne
Przy wszystkich swoich zastrzeżeniach do ówczesnego ustawodawstwa,
w szczególności do działalności parlamentarnej, Ketteler widzi potrzebę i możliwość stworzenia skutecznego prawodawstwa pracy, które powinno by wziąć w obronę klasę robotniczą. W naszkicowanym przez niego programie takiego ustawodawstwa znalazły się wszystkie niemal sprawy, które doczekały się realizacji w dzisiejszym, upowszechnionym w całym niemal świecie, ustawodawstwie ochronnym:
 zakaz pracy dzieci do lat 14 poza domem rodzicielskim;
 zakaz pracy kobiet zamężnych w przemysłowych zakładach pracy;
 zakaz pracy młodych dziewcząt w zakładach przemysłowych,
a przynajmniej obowiązek umieszczania dziewcząt w osobnych warsztatach;
 zakaz pracy w niedziele i święta;
 ustalenie maksimum godzin pracy dziennej;
 likwidacja zakładów przemysłowych, w których praca jest szkodliwa dla zdrowia;
 popieranie robotniczych związków zawodowych;
 nałożenie na pracodawców obowiązku odszkodowania dla tych, którzy przy pracy, bez własnej winy, utracili do niej zdolność;
 ustanowienie inspekcji pracy.
Pożądane cechy związków zawodowych; syndykalizm
Interwencja państwa i ochrona prawna dla związków zawodowych oraz ich działalności jest dla Kettelera koniecznością, gdyż uważa, że liberalizm ze wszystkimi swoimi hasłami jest po prostu zakłamaniem; głosi bowiem wolność robotników,
a przynosi im niewolę, uważa się za reprezentanta ludu, a faktycznie czyni lud swoim narzędziem, robiąc z nim, co mu się podoba; jest wreszcie wrogiem kapitalizmu, bo prowadzi do zaprzeczenia godności ludzkiej. Całkowitą likwidacją tych niebezpieczeństw mógłby być wedle Kettelera jedynie ustrój korporacyjny, w którym każdy stan byłby odpowiednio reprezentowany i mógł czuwać nad nienaruszalnością swoich interesów. Tylko tą drogą można dojść do głębokiej reformy ustrojowej. Podkreślał prawo robotników do zrzeszania się i obowiązek państwa do socjalno-politycznych interwencji, w szczególności do ustawodawstwa na rzecz ochrony pracy. Duże znaczenie przypisywał idei samopomocowej wśród robotników; dostrzega możliwość tworzenia robotniczych wspólnot produkcyjnych.
Od 1894 r. powstawały na płaszczyźnie wyznaniowej chrześcijańskie związki zawodowe, które w 1901 r. zjednoczyły się we Wspólny Związek Chrześcijańskich Związków Zawodowych. Kładąc szczególny nacisk na ich rozwój wskazał cechy, jakie powinny posiadać, by były skuteczne i nadal pozostawały w zgodzie
z wartościami chrześcijańskimi:
 powinny być wyrazem woli społeczeństwa, tworzyć się samoczynnie, bez inspiracji ze strony państwa,
 ich cele powinny mieć charakter ekonomiczno - społeczny, a nie partyjny czy polityczny, powinny być oparte na solidarnej współodpowiedzialności wszystkich członków,
 powinny mieć charakter zawodowy,
 powinny być niezależne od państwa, ale działać na bazie sprawiedliwych państwowych reguł prawnych
Stosunek do roli społecznej klasy robotniczej
Formułuje zaobserwowane przez siebie zjawisko powstania klasy robotniczej
w kategoriach organicznej struktury społeczeństwa, którą zawdzięczał tomizmowi oraz solidarności stanowej, wyniesionej ze środowiska rodzinnego. Chce zatem widzieć w klasie robotniczej nowy stan społeczny, który na podobieństwo stanu szlacheckiego, mieszczańskiego czy chłopskiego winien się zorganizować, bronić swoich praw i odegrać właściwą mu rolę w całości społecznej.
Jednym z zadań Kościoła stała się ochrona i dobro rozwijającej się klasy robotniczej. Postulował rozwiązanie kwestii socjalnych w ścisłej współzależności polityki i etyki. Krytycznie nastawiony do liberalizmu i rewolucyjnego. Właściwy podział dóbr chciał osiągnąć nie przemocą, lecz zmieniając poglądy ludzi biednych i bogatych, miłością do bliźniego oraz przekonaniem, że za bogactwem stoi także socjalne zobowiązanie wobec biednych. Socjalna nędza nie leżała w skrajnej biedzie, lecz w wewnętrznej postawie ludzi. Badał położenie robotników oraz moralne i socjalne aspekty problemu robotniczego. Uznał, że społeczne inicjatywy charytatywne okazały się niewystarczające, należało gruntownie zmienić niesprawiedliwe struktury,
by zagwarantować robotnikom bezpieczeństwo egzystencji. Położenie klasy robotniczej w okresie rozwijającego się kapitalizmu oceniał nie tylko jako zgubne ekonomicznie i niesprawiedliwe ze społeczno-moralnego punktu widzenia.
W raporcie (z 1899 r.), przedłożonym biskupom niemieckim taką sytuację robotników uznał za "sprzeczną z dogmatami", gdyż jest to sytuacja utrudniająca, a nawet uniemożliwiająca człowiekowi troskę o zbawienie duszy, powoduje ogólny upadek moralności społecznej, szczególnie wśród młodzieży. Głównymi elementami teorii społecznej Kettelera są praca i własność. Jednoznacznie odrzuca głoszoną przez liberalizm wolność robotnika w zakresie wykonywanej pracy czy zawiązywania organizacji robotniczych. Odrzuca zarzuty, że wprowadzenie ustawodawstwa ochrony pracy ograniczy ich wolność, wprost przeciwnie będzie do pewnego stopnia wyzwoleniem z ekonomiczno - strukturalnych zależności. Własność musi być oparta na zasadach chrześcijańskich, posiadający ją nie powinien być bezwzględnym władcą swych dóbr, lecz nadać jej istotną odpowiedzialną funkcję społeczną.
3. Jacques MARTIAN
 18.11.1882 w Paryżu – 28.04.1973; francuski filozof, teolog i myśliciel polityczny. Osobiście oddziałał w dużym stopniu na sformułowanie słynnej Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, był przewodniczącym Komitetu UNESCO, mającego za zadanie przygotować projekt tej deklaracji; ambasador Francji przy Watykanie.
Maritain był jednym z głównych kontynuatorów myśli św. Tomasza z Akwinu w XX wieku, przedstawicielem personalizmu chrześcijańskiego. Początkowo uczeń Bergsona, po przejściu na katolicyzm w 1946 roku odszedł od bergsonizmu w stronę neoscholastyki.
Humanizm
Rozróżnia on 3 etapy/rodzaje w rozwoju humanizmu: humanizm średniowieczny
o charakterze teocentrycznym i sakralnym, humanizm racjonalistyczny, wyprany
z wszelkich elementów nadprzyrodzoności oraz humanizm integralny, do którego zdążamy, doceniający wszelkie wartości ludzkie i społeczne, z tym jednak, że cele społeczne jako doczesne, muszą być podporządkowane celowi wiecznemu.
Społeczności – charakter korporacyjno-wspólnotowy; pluralizm; arystokracja pracy; teizm
Zgodnie z myślą Maritain’a państwa i społeczności polityczne powinny być personalistyczne, czyli uznawać autonomię osoby i ułatwiać jej rozwój poprzez uspołecznienie. Społeczność personalistyczna powinna odznaczać się kilkoma cechami:
1. winna to być społeczność o charakterze korporacyjnym, wspólnotowym  wolność nie polega na tym, aby ludzie pozostawali w izolacji, ale wręcz przeciwnie, zmierzają oni do tego, aby wcielić swe dążenia do dobra i wykonywanie swojej wolności w instytucje, ugrupowania i wspólnoty społeczne. Maritain pojmuje korporację jako osobę moralną, złożoną z tych, którzy z jakichkolwiek względów (intelektualnych, gospodarczych, współdziałania) zmierzają wspólnie do osiągnięcia jakiegoś dobra. Przypomina to tomistyczne określenie społeczności, z tym jednak,
że Maritain domaga się, by korporacja posiadała wszelkie uprawnienia osoby prawnej oraz pełną autonomię w zakresie dążenia do dobra wspólnego.
2. to społeczność arystokratyczna, tzn. ma się ona opierać na założeniu arystokracji pracy. Maritain sprzeciwia się jednak klasowemu układowi społecznemu ma być społecznością bezklasową, ale musi istnieć w niej hierarchia społeczna, opierająca się na wartości osoby, która wyraża się w wartości jej pracy. Jest to więc swojego rodzaju arystokracja pracy.
3. społeczność pluralistyczna; oznacza to, że państwo takie łączyłoby
w organiczną całość różnorodne ugrupowania i struktury społeczne, będące upostaciowaniem i zewnętrznym wyrazem wolnych dążeń ludzkich. Maritain mówi przy tym o pluralizmie ekonomicznym, polegającym na tym, że państwo uznaje
i stwarza osobne ustawodawstwo dla gospodarki rolnej, a osobne dla przemysłu oraz o pluralizmie politycznym, zgodnie z którym państwo uznaje rozmaitość poglądów politycznych i godzi się z rozmaitością dróg, zmierzających do osiągnięcia określonych celów, o ile tylko nie narusza to dobra całości.
4. postulat społeczności teistycznej. Nie oznacza to, że domaga się on, aby wszyscy byli katolikami, albo by państwo jako takie, deklarowało swoją religijność
i domagało się jej od obywateli  ale żeby uznawało ono istnienie Boga jako celu dążeń poszczególnych obywateli oraz uznawało istnienie wartości wyższych: ponadnaturalnych i ponaddoczesnych, a przez to samo afirmowało godność osoby
i jej podstawowe prawa.
Demokracja peronalistyczna
Maritain sformułował swoją koncepcję personalistycznej demokracji na bazie koncepcji humanizmu integralnego, wyciągając społeczno-polityczne wnioski z koncepcji osoby ludzkiej. Taka demokracja dąży do zagwarantowania praw osobowych człowieka, zapewniając mu ochronę jego godności. Zawiera w sobie założenia wyborów powszechnych, równouprawnienia i równego traktowania mężczyzn i kobiet (zwłaszcza ochronę małżeństwa), zaangażowania wszystkich obywateli w życie społeczne i polityczne, co służyć ma wspólnemu dobru, które jest pojmowane jednocześnie jako dobro osoby,
a także wszystkich osób wchodzących w skład społeczeństwa.
Ustrój Maritain’a można określić jako demokrację personalistyczną, gdyż punktem centralnym i najwyższą wartością tego systemu jest człowiek, a poszanowanie jego praw jest najwyższym wykładnikiem dobra wspólnego. Dobrem tym jest „prawidłowe życie ziemskie gromady”, które jest jednocześnie dobrem materialnym i moralnym; domaga się poszanowania praw osoby, przede wszystkim jej prawa do wolności, które respektuje jej autonomię, czyli zdolność decyzji do wyboru tego, co dobre.

Osoba a indywiduum
Analizując pojęcie osobowości Maritain przyjmuje rozróżnienie między indywiduum
i osobą:
 indywiduum jest tym, co mamy wspólne ze zwierzętami, gdyż natura ludzka implikuje element materialny,
 osobowość jest natomiast doskonałością człowieka jako istoty rozumnej, doskonałością, która nas napełnia i jest rozlewna. Wynika stąd naturalne dążenie osoby do uspołecznienia, przekazywania się; oddania w stosunku do społeczeństwa ze względu na dobro, jakie jest nam wspólne z innymi osobami. Osoba szuka dobra wspólnego i jemu się oddaje, doskonali się
i wyraża swoją doskonałość we wspólnocie z innymi.
Dobro wspólne
Stąd też Maritain kładzie wielki nacisk na personalistyczną koncepcję dobra wspólnego, analizuje ją bliżej w swoim dziele, które obok humanizmu integralnego ma podstawowe znaczenie dla zrozumienia jego koncepcji filozoficzno-społecznych. Analiza dobra wspólnego prowadzi go do wniosku, że jest ono nie tylko niesprzeczne, ale najzupełniej zgodne z dobrem osoby. Zwraca przy tym uwagę na pewne istotne cechy dobra każdej społeczności:
1. implikuje ono redystrybucję; oznacza to, że winno ono być niejako "rozdane" między członków społeczności, czyli powinna z niego wynikać korzyść dla wszystkich, powinno przyczynić się do rozwoju wszystkich.
2. domaga się ono istnienia władzy społecznej, która by nakładała obowiązki
i czuwała nad sprawiedliwym jego "podziałem". Władza jest służbą dobru wspólnemu, tzn. winna czuwać nad jego wzrostem i sprawiedliwym podziałem.
3. wewnętrzna moralność dobra wspólnego; nie można mówić o dobru wspólnym, jeżeli nie odpowiadałoby ono wymogom sprawiedliwości i jeżeli nie byłoby wewnętrznie moralne (bonum honestum). Gdzie nie ma sprawiedliwości, nie ma dobra wspólnego, a prawa niesprawiedliwe nie są prawami.
4. Emmanuel MOUNIER
 1.03.1905 – 23.03.1950; francuski działacz społeczny, publicysta, krytyk literacki i filozof
Osobowa a indywiduum
Formułując swój program personalistyczny w Manifeście stara się wyjść od określenia osoby możliwego do przyjęcia przez wszystkich. Określenie to ma jednak charakter opisowy i nieprecyzyjny, zwłaszcza że ujęte jest w formuły językowe,
z których każda wymagałaby osobnego definiowania. Jest w tej definicji pewien dynamizm; kładzie mianowicie nacisk na konieczność stawania się osobą, ciągłego przeobrażania się, nawracania, realizacji swojego powołania.
 indywiduum wiąże się z materią, rozproszeniem, skąpstwem, egoizmem
i kierunkiem ku osobnym
 osoba natomiast jest opanowaniem, świadomym wyborem, zobowiązaniem się, przekraczaniem siebie, dawaniem siebie i ogołoceniem.
Krytyka liberalizmu
W oparciu o przesłanki personalizmu Mounier przeprowadza krytykę indywidualizmu
i liberalizmu z jednej strony, a faszyzmu z drugiej. Wolność indywidualizmu jest jego zdaniem pseudowolnością, gdyż są to uprawnienia polityczne bez pokrycia ekonomicznego, owszem prowadzące do ekonomicznego uzależnienia graniczącego z dyskretną, ale bardzo skuteczną i całkowitą niewolą. Ustrój kapitalistyczny stał się więc ustalonym bezładem, a strach przed komunizmem rzucił, jego zdaniem, narody w kierunku reakcji, określanej ogólnym mianem faszyzmu.
Krytyka faszyzmu
Faszyzm nie jest niczym innym jak kultem irracjonalnej siły, emocji, instynktów, wyrosłych jako reakcja na gruncie racjonalizmu i pięknoduchostwa, przekształconych w pogardę dla intelektu. Przejawia się to jako kult zbiorowości, narodu, państwa, rasy, którym podporządkowano nie tylko całą sferę życia publicznego, lecz także prywatnego i osobistego. W ten sposób faszyzm przejawia się jako totalny "rząd dusz".
Krytyka marksizmu
Autor zajmuje się także zagadnieniem osoby w systemie marksistowskim. Dostrzega dodatnie strony tego systemu, podkreśla rolę komunizmu w dziele podniesienia warstw ciemiężonych i zgadza się z marksistowską tezą, że zrewolucjonizowanie obecnych stosunków jest koniecznością. Dostrzega jednak i to, że konsekwentny marksizm nie znajduje w swym systemie miejsca dla człowieka pojętego jako osoba, i dlatego humanizm marksistowski nie ma, jego zdaniem, żadnego pokrycia w swej doktrynie. Jest on zdania, że wszelkie próby zbudowania koncepcji humanizmu na założeniach marksistowskich zawiodły w całej rozciągłości.
Mounier uważa humanizm marksistowski za ostatnią filozofię ery historycznej, która uległa naukom fizyczno-matematycznym oraz partykularystycznemu racjonalizmowi praktycznemu, wcielającemu się w przemysłowo i społecznie scentralizowane zastosowania techniczne. Marksizm stał się, jego zdaniem, "duchowym imperializmem człowieka kolektywnego", który "uniemożliwia rozwój osób ludzkich".
Krytyka kapitalizmu i mechanicznej demokracji
Mounier przeprowadza krytykę kapitalizmu i ekonomii kapitalistycznej, która, jak stwierdza, skierowana jest przeciw osobie. W gospodarstwie kapitalistycznym dokonał się nie tylko rozdział między kapitałem a pracą, ale także między kapitałem
i odpowiedzialnością. Kapitał, który wyzbył się funkcji odpowiedzialności, stał się czystym pasożytem społecznym. Skierował się on nie tylko przeciw pracy, ale także przeciw konsumentowi tworząc monopol. Skierował się wreszcie przeciw własności osobistej stając się bezosobowym molochem ciemiężącym i wydziedziczającym masy.
W dziedzinie politycznej Mounier zwalcza mechaniczną demokrację, opierającą się na arytmetycznej większości, będącej wynikiem jednego aktu prawnego. Demokracja nie polega na rządach większości ani też na samowoli każdego obywatela. Polega natomiast na szacunku dla każdego człowieka. Mounier zwalcza "rakowaty rozwój państwa", które przerasta sobą cały organizm społeczny i gospodarczy uniemożliwiając jego normalne funkcjonowanie. Także i tu głosi pluralizm domagając się ograniczenia władz państwowych przez zacieśnienie ich uprawnień oraz decentralizację władzy.
Cywilizacja personalistyczna i jej cechy
Krytykowanym przez siebie systemom antypersonalistycznym przeciwstawia Mounier szkic zrębów cywilizacji personalistycznej. Musi się ona oprzeć na uspołecznieniu w rzeczywistych wspólnotach, które mogą powstawać jedynie od wewnątrz poprzez rozwój osoby. Nie znaczy to, że nie należy tworzyć instytucji,
albo że nie powinny one wyprzedzać rozwoju osoby, ale mogą one spełniać jedynie rolę pomocniczą w kształtowaniu wspólnoty personalistycznej. Instytucje winny być tak skonstruowane, aby tworzyły "klimat wolności", w którym rozwijałaby się osobowość i kształtowała cywilizacja personalistyczna.
Ekonomia personalistyczna winna zmierzać do przywrócenia właściwego porządku rzeczy: zysk winien być uzależniony od produkcji, produkcja od spożycia, spożycie od potrzeb, potrzeby od etyki, a zatem od osoby. Struktura ekonomii personalistycznej jest pluralistyczna; będą w niej istnieć wszystkie formy działalności gospodarczej: od odcinka reglamentowanego aż po twórczą inicjatywę jednostek.
Środki budowy nowej cywilizacji
Mounier głosi rewolucję, ale mówi o rewolucji wewnętrznej, polegającej na duchowym rozwoju osoby ludzkiej, na dojrzewaniu społecznym ludzi, tak aby nowe formy społeczne stały się neutralną koniecznością. Winna to być jednak także rewolucja systemów i wszystkie kryzysy, jakie świat przeżywa, są naturalnym wezwaniem do takiej rewolucji. W akcji rewolucyjnej tego typu Mounier spodziewa się udziału dwóch rodzajów sprzymierzeńców: intelektualistów jako teoretyków przemian oraz mas ludowych, które są jeszcze zdrowe, przejawiają pęd do emancypacji
i pragną wziąć w swe ręce inicjatywę historyczną.

barbasia

Marcin Husak
SSP II, grupa III

Leon XIII (1810-1903)

Nota biograficzna:
• papież od 1878 r.
• nuncjusz Apostolski w Belgii
 zetknięcie się z industrializacją i nowoczesnym parlamentaryzmem
o legło u podstaw zapoczątkowania papieskiej nauki społecznej
Pogląd:
1) krytyka socjalizmu i komunizmu
• łudzenie robotników hasłem powszechnej równości
 prowadzi ono do obarczenia winą za stratyfikację społeczną pracodawców i wywołuje walkę klas
o ani praca bez kapitału, ani kapitał bez pracy istnieć nie może
o klasy powinny współpracować dla wspólnego dobra, gdyż jest to jedyna droga do pokoju społecznego i dobrobytu
• likwidacja własności prywatnej
 skutki w sferze ekonomii i moralności
o własność pozbawiona zostałaby indywidualnego posiadacza i nikt niebyły za nią w pełni odpowiedzialny
o na własności oparta jest hierarchia społeczna
 również autorytet, który gwarantuje przestrzeganie tej hierarchii
• przebudowa modelu rodziny
 załamanie struktury katolickiej rodziny
o praca dla kobiet
 zahwianie tradycyjnego miejsca w rodzinie jako matki i żony
o autorytet rodziny jest mężczyzna jako ojciec i mąż
 pozbawiony własności nie mógłby spełniać funkcji jej żywiciela
• socjalizm prowadzi do zrównania ludzi w niedoli
2) krytyka umowy społecznej
• uważał ją za fikcję
 umowa nie może nadawać lub delegować władzy skoro wszelka władza pochodzi od Boga
o nie może być ona źródłem władzy
• jednostki wyrzekają się części swych praw i poddają się dobrowolnie władzy tego, w którym ześrodkowały się prawa wszystkich
 suma praw jednostek nie jest na tyle silna aby zapewnić bezpieczeństwo państwa i działać w interesie ogółu obywateli
o silna władz to, taka która jest odbiciem władzy boskiej
 prawdziwa władza opierać się może jedynie na autorytecie Boga
3) krytyka pozytywizmu prawniczego
• nowożytne pojmowanie, że prawo nie ma źródła w Bogu lecz woli ludu jest niebezpieczne
 prowadzi do strajków, buntów i grozi upadkiem państwa
• przeciwstawiał mu zasady pax i ordo oparte na religii chrześcijańskiej
• porządku w państwie nie może jedynie zapewniać strach przed groźbą surowych kar
 najlepiej zapewni go religia
o tak wpłynie ona na umysły i działania ludzi, że sami podporządkują się oni władzy uznając jej boski autorytet
4) krytyka skrajnego egalitaryzmu
• hasło równości wszystkich ludzi nie jest możliwe do zrealizowania
 stratyfikacje społeczne determinuje sama natura
o społeczeństwo egalitarne nigdy nie istniało, nigdzie nie istnieje i nie zaistnieje
 obwinianie pracodawców o taki stan rzeczy co prowadzi do walki klas
• ludzie równi są jedynie przed Bogiem
5) krytyka rozdziału Kościoła od państwa
• Immortale Dei (O chrześcijańskim ustroju państw)
 zwolennik ustanowienia ścisłego związku między rządami a Kościołem w celu ustanowienia organicznej współpracy
 podział władz na duchową i świecką
o harmonijny związek jak między dusza i ciałem
 wyższość władzy duchowej nad świecką
o dwoista natura Kościoła
 boska i nadprzyrodzona – ze względu na pochodzenie i cel do którego zmierza
 ludzka – ze względu na tych, którzy do niego należą
 postulował ścisły rozdział między Kościołem i państwem
o Kościół służy Bogu i ludziom zawsze, kierując rozwojem moralnych i duchowych wartości ludzkich
o państwo powinno wypełniać swe funkcje przez odpowiednie zorganizowanie swojego ustroju, aby był on zgodny z katolickimi poglądami
 ma dbać o materialny dobrobyt obywateli, ich życie moralne i duchowe
 papież jako pierwszy zezwolił na udział katolików w życiu publicznym państwa
o katolicy powinni stanowić przeciwwagę dla wrogów Kościoła w zgromadzeniach politycznych
6) krytyka suwerenności ludu
• każda zbiorowość ludzka potrzebuje władzy i jest ona konieczna dla jej istnienia
• papież nie poruszał tematu suwerenności i nawet nie używał tego określenia, ale istotne w tej kwestii wątki przeplatają się w jego rozważaniach
 odnieść je można nie tylko do władzy politycznej, ale również formy państwa
• lud mógł wybrać taką formę rządu jaka odpowiada jego obyczajom i duchowi
 mimo tego preferował formę monarchiczną
o poszerzył ramy legitymizmu dopuszczając wybór panującego przez lud
• mimo, że lud wybiera suwerena tak naprawdę władz zwierzchnia zawsze należy do Boga
7) zasada pośredniego pochodzenia władzy od Boga
• wybór piastunów władzy nie oznacza, ze władza została nadana przez lud bądź nabyta z prawa Bożego
 wybór dokonany przez lud wskazuje jedynie rządzącego, nie nadaje mu jednak prawa panowania ani nie tworzy władzy zwierzchniej
o należała ona nadal do Boga
Cool

prawo Boże a prawo ludzkie
• prawo ludzkie powinno rozwijać prawo Boże
 jeżeli jest ono sprzeczne z prawem Bożym obywatel nie może go wypełniać
o sam rozkaz jak i wykonanie go byłoby zbrodnią
o rządzący wówczas przekraczają granice swojej władzy i postępują niesprawiedliwie
 prawo sprzeczne z dobrem jest pseudoprawem
• złe sprawowanie rządów i stanowienie prawa może ludzi zmusić do podniesienia słusznego buntu
 żadna władza nie może wystąpić przeciwko prawo Bożemu nakazującemu czynić dobro
9) koncepcja wolności
• odpowiedź na hasła wolnościowe głoszone przez liberalizm
• Immortale Dei (O chrześcijańskim ustroju państw)
 odróżnienie samowoli od wolności
o samowola gardzi świętością Boskich praw
 przeciwnik niczym nie skrępowanej wolności przekonań i nieograniczonej wolności prasy
 państwo powinno chronić przejawy wolności jeśli chce działać zgodnie z rozumem
 rozróżnienie między prawdziwą i fałszywą wolność
o „prawdziwa wolność”
 dobrze służy obywatelom i daje im swobodę działania
 chroni państwo od obcej przemocy
 skłania się ku ulepszeniom jakie niesie współczesność
o „fałszywa wolność”
 przeradza się w swawolę albo w niewolę
• Libertas praestantissimus (O wolności)
 wolność jako najwyższe dobro natury
 przyjęcie teologicznego pojęcia wolności przedstawionego w Nowym Testamencie i koncepcjach św. Augustyna i św. Tomasza z Akwenu
o człowiek to istota z natury rozumna, a tym samym wolna
 nie może być w inny sposób kierowany do celu, jak tylko przez własne, swobodne działanie
 absolutny charakter wolności
o jej ograniczenie byłoby naruszeniem ludzkiej natury
 nie jest prawem człowieka lecz sposobem jego duchowego istnienia i działania
o z własnej woli dąży on do prawdy i dobra, które mają go duchowo udoskonalić
 norma i reguła wolności opiera się na wiecznym prawie bożym a nie na przepisach człowieka i społeczeństwa ludzkiego
o prawo świeckie powinno pomagać człowiekowi dostosować się do norm prawa wiecznego
 powiązanie wolności z prawem
o reguła ta działa w obie strony
 rządzeni nie powinni dopuścić do powstania samowoli
 konieczność oddania się najwyższemu i wiecznemu rozumowi, czyli powadze rozkazującego i zakazującego Boga
o nie ogranicza to wolności człowieka lecz ją doskonali
 celem wolności jest Bóg
 „rodzaje” wolności
o wolność wyznania
 negacja: każdemu wolno wyznawać religię, która mu się podoba lub być bezwyznaniowym
 bez wskazówek religii człowiek nie będzie mógł prowadzić cnotliwego życia prowadzącego do Boga
 człowiek powinien wybrać religię, którą wskazuje Opatrzność Boża
 państwo powinno uznawać jakąś religię za państwową, ponieważ niesie ona dla niego korzyści
o wolność wyrażania opinii, czyli wolność prasy i nauczania
 negacja: wolność głoszenia wszystkich poglądów, ponieważ spowoduje, że na świecie nie pozostanie nic świętego i nietykalnego
 prasa nie może być używana do głoszenia fałszywych opinii, a powinna służyć prawdzie
 państwo powinno popierać wolność głoszenie prawdziwych poglądów, a głoszenia fałszywych powinno zakazać
o gdyby wolności te były prawami naturalnymi człowieka mógłby on wówczas uwłaczać najwyższej władzy Boga
 wolność ludzka nie znałaby granic
o poszczególne „rodzaje” wolności mogą być tolerowane jeśli nie narodziły się z namiętności i zuchwałości
 państwo może tolerować to co sprzeczne z prawdą i sprawiedliwością jedynie z ważnych przyczyn
o uznawał różnego „rodzaju” wolności pod warunkiem, że odpowiedni hamulec prawny, czyli zespół zakazów ustanowionych przez państwo nie pozwoli im przeistoczyć się w samowole prowadzącą do grzechu
 wolność odzwierciedla zasadę hierarchii wartości dotyczącą Boga, świata i człowieka
o oprócz prawd naturalnych poznawalnych rozumem istnieją prawdy ponadnaturalne (boskie), których ogarnięcie przekracza możliwości człowieka
 człowiek jest wolny, choć w swym myśleniu i decyzjach podporządkowany jest prawu boskiemu
 ujmowanie wolności w augustiańskim sensie
o możliwość czynienia dobra
 przeciwstawiona została fałszywym wolnościom, które powodują czynienie zła w imię absolutnej autonomii jednostki
10) „Rerum novarum”
• podstawą nauczania stał się neotomizm
• zadania państwa
 dążenie do dobra powszechnego wszystkich obywateli
 powinno ingerować w stosunek pracodawca-parcownik
o określenie warunków i czasu pracy robotnika
o czuwanie, aby robotnik uzyskał godziwą zapłatę za swoją pracę
 nakładanie umiarkowanych podatków na obywateli
• zasady w oparciu o które państwo powinno funkcjonować, aby lepiej realizować swoje zadania
 pomocniczości (subsydiarności)
o obywatel nie może żądać nadmiernej opieki ze strony państwa
o państwo ma prawo wkraczać w życie jednostki tylko wtedy, gdy nie będzie ona mogła sama zatroszczyć się o siebie
o odwołuje się do niej współczesne ustawodawstwo i praktyka Unii Europejskiej
 solidaryzmu społecznego
o opozycja wobec marksistowskiej teorii walki klas
o jak w organizmie człowieka współdziałają ze sobą wszystkie części, tak w społeczeństwie ludzkim powinni ze sobą współpracować biedni z bogatymi
 zalecał uwłaszczenie mas pracujących
o poprawienie sytuacji robotników
o dwie drogi:
 likwidacja własności prywatnej i powstanie własności wspólnej - odrzucał
 godziwe wynagrodzenie, umożliwiające zdobycie własnego majątku - akceptował
 przypisanie doniosłej roli związkom zawodowym
o niezależne od państwa
o zawiązywane w celu obrony praw robotników
 działania samopomocowe
 negocjowanie układów zbiorowych pracy
 działanie na rzecz przekształcenia ustawodawstwa pracy w kierunku ochrony pracowników
 zmniejszenie czasu pracy
 zagwarantowanie prawa do wypoczynku
o powinny mieć charakter katolicki
 zapobiegnie to występowaniu na ich forum agitatorów komunistycznych i przekształceniu ich w narzędzie walki klasowej
 uniemożliwi to walkę wymierzoną przeciwko istniejącemu porządkowi społeczno-politycznemu
 prawo do posiadania własności prywatnej
o własność ma źródło w pracy ludzkiej i jako taka jest wcześniejsza od państwa
o wynikało z samej natury
 prawo zarówno naturalne jak i społeczne
 w odróżnieniu od zwierząt człowiek ma zdolność perspektywicznego wykorzystywania własności
o krok dalej niż sprawiedliwego św. Tomasza Akwinu
 własność jako wniosek z prawa naturalnego i instytucja prawa ludzkiego
o nie rodziło żadnych roszczeń po stronie uprawnionego
o program upowszechnienia własności
o odróżnienie sprawiedliwego posiadania majątku od jego sprawiedliwego używania
 płaca rodzinna
o droga do zdobycia własności
o płaca powinna mieć wysokość, która umożliwi godne utrzymanie i dałaby szansę na nabycie własności
11) „demokracja chrześcijańska”
• Graves de communi (O demokracji chrześcijańskiej)
 definicja XIX wieczna: „demokracja w zasadniczym swym pojęciu oznacza ustrój cywilny, w którym wszystkie siły społeczne, jurydyczne i ekonomiczne w pełności swego hierarchicznego rozwoju, współdziałają proporcjonalnie w sprawie dobra ogólnego, aby w ostatecznym rezultacie osiągnąć przeważny pożytek klas niższych”
 definicja współczesna: „ruch społeczno-polityczny oraz ideologia głoszona przez ten ruch”
o cele:
 dobro wspólne
 ochrona interesów klas niższych
o aby demokrację nazwać chrześcijańską musi ona w rozwiązywaniu problemów socjalnych kierować się przykazaniem miłości bliźniego
 nie oznacza ona egalitaryzmy społecznego
 rozróżniał demokrację chrześcijańską i socjalną
o chrześcijańska
 troszczy się o sferę doczesną i niebieską
o socjalna
 troszczy się tylko o sferę doczesną
 założenia:
o polega na podejmowaniu działań politycznych lecz wyraża się w sferze moralności chrześcijańskiej
o odwołuje się do prawa Bożego i Ewangelii
 prawo wywiedzione z tych źródeł stoi wyżej od prawa stanowionego przez człowieka i jest niezależne od formy państwowej
o nie utożsamiał jej z jedną formą rządów
 popierała tylko taki porządek ustrojowy, który nie łamie prawa naturalnego
o troszczy się zarówno o dobro klas niższych jak i wyższych
o powinna funkcjonować w ramach istniejącego, kapitalistycznego, systemu społeczno-politycznego dla sukcesywnego polepszania położenia materialnego wszystkich warstw społecznych
 nie należy jej sprowadzać jedynie do zagadnień ekonomicznych, ale nade wszystko do kwestii moralnej i religijnej
o pomoc wzajemna świadczona w jej ramach nie powinna ograniczać się jedynie do jałmużny
 powinna przybrać formę instytucjonalną
o powinna kierować się zasadami sprawiedliwości, pomocniczości i solidaryzmu społecznego

barbasia

Marcin Husak
SSP II, grupa III

Henri Claude de Saint-Simon (1760-1825)

Nota biograficzna:
• początkowo przejawiał skłonności liberalne
• teoretyk socjalizmu utopijnego

Pogląd:
1) pozytywizm
• każda dziedzina wiedzy dochodzi do stadium pozytywnego
 uprzednio przechodzi przez stadium teologiczne i metafizyczne
 potrzeba nauki politycznej i jej równy rozwój z innymi dziedzinami wiedzy
• odrzucenie koncepcji prawnonaturalnych
 złoty okres ludzkości wcale nie znajduje się na początku jej cywilizacji
• potrzeba ujednolicenia całego zasobu naukowego

2) historiozofia-materializm
• materializm:
 wnioski pokrewne materializmowi historycznemu
o postęp techniczny wymaga, a wręcz wymusza zmiany polityczne
• historiozofia:
 wyjaśnia porządek i sens procesu historycznego
 założenie, że dzieje ludzkie są stałym postępem
o społeczeństwo przechodzi wszystkie fazy jakie są udziałem życia człowieka
 dzieciństwo - konstrukcja wielkich budowli starożytnych (starożytny Egipt)
 młodość - narodziny sztuki (starożytna Grecja)
 dojrzałość - dynamizm, zaborczość, zdobywczość (starożytny Rzym)
 starość - dominacja wiedzy nad siłą
o uważał, że ludzie znajdowali się obecnie w schyłkowym okresie dojrzałości
o proces przechodzenia od jednego etapu do kolejnego jest postępem, ale ma on bardziej charakter rewolucyjny niż ewolucyjny

3) podział dziejów
• spojrzenie na historię przez pryzmat industrii
• podział:
 epoka militarna
o od początku ludzkości do końca feudalizmu
 epoka produkcyjna
o od Wielkiej Rewolucji Francuskiej do chwili obecnej
 początek okresu przejściowego

4) progresywność historii
• dwie fazy:
 okresy organiczne - panują powszechnie uznane zasady, hierarchia społeczna jest ustabilizowana, system wierzeń jest jednolity
o przyszłość sojalizmu (O systemie industrialnym, Katechizm industrailistów)
 okresy krytyczne (przejściowe) - panuje bezład, brak jedności, utrata poczucia wspólnoty
o czasy nowożytne
dążenie do „ostatecznego” okresu przejściowego bez ponownego nastania anarchii

5) krytyka wolnego rynku
• swoboda konkurencji powoduje nędzę i kryzysy
 anarchia w produkcji i wymianie
o ludzie produkcyjnie czynni znoszą władzę osób niekompetentnych, które ich wyzyskują

6) plan przyszłego społeczeństwa
• idealne społeczeństwo to „społeczeństwo industrialne”
 zaprzeczenie kapitalizmu
• zorganizowane społeczeństwa na wzór warsztatu przemysłowego
 podporządkowanie prawidłom gospodarki
• konflikt klasowy przebiega między:
 próżniakami (ludzie nieużyteczni, niekompetentni)
 wytwórcami (ludzie użyteczni, kompetentni)
• udział próżniaków w korzystaniu z pracy wytwórców będzie stopniowo się zmniejszał
• zniesienie wyzysku człowieka przez człowieka na rzecz kooperacji wytwórców
• dochody pozostaną zróżnicowane w myśl zasady „każdemu wedle pracy”
 nie przywróci to jednak klas i antagonizmów społecznych
o podziały zastąpi powszechne braterstwo ludzi pracy
• artyści, uczeni i industrialiści będą współpracować w celu doskonalenia rodzaju ludzkiego
 zaspakajanie potrzeb moralnych, umysłowych i materialnych

7) system industrialny
• zarządzanie w rękach wytwórców
• planowe organizowanie produkcji w zależności od potrzeb społecznych
• podporządkowanie własności prywatnej dobru ogólnemu
 zniesienie dziedziczenia
o użytkowanie własności według uzdolnień i kompetencji
• konkurencję między jednostkami zajmie współzawodnictwo
 prywaty interes doprowadzi do wzrostu uzdolnień jednostki
o działania na rzecz społeczeństwa, a nie przeciwko niemu
• wyzwolenie z nędzy i poniżenia proletariatu

Cool

model strojowy-trójizbowy parlament
• organy władzy stanowiły odbicie hierarchii społecznej
 Izba Twórcza
o inżynierowie, artyści
 Izba Ocen
o uczeni
 Izba Wykonawcza
o organizacja procesu produkcji
• inne organy władzy państwowej (np. król) nie posiadały inicjatywy ustawodawczej, prawa opracowania budżetu i kontroli jego wykonywania
• równowaga władz
 podział:
o zarząd interesów ogólnych
o zarząd interesów partykularnych
 cechy:
o każda opracowuje projekty ustawowe
o uchwała żadnej z nich nie jest obowiązująca póki nie uzyska aprobaty drugiej
 kontrola:
o władza miarkująca (regulująca)
 ponowne rozpatrywanie spraw wiążąco rozstrzygniętych
 poprawianie wadliwych ustaw lub ich odrzucanie
 prawo inicjatywy ustawodawczej
• rozszerzenie angielskiego parlamentaryzmu oraz systemu podziału władz na skalę powszechną
 stworzenie ponadnarodowego parlamentu europejskiego
o zapewnienie pokoju, współpracy przemysłowej i jedności Europy opartej na liberalnych, a nie chrześcijańskich zasadach
o uważany za prekursora wspólnoty europejskiej

9) wątki parareligijne
• industrializm najlepszym środkiem realizacji przykazania miłości głoszonego przez cywilizację chrześcijańską
• religia nie może „przegrać” z egoizmem jednostki
 potrzeby religijne i uczuciowe są bardzo bliskie społeczeństwu
o nie ulegają przedawnieniu
• „nowe chrześcijaństwo” zdominowane będzie przez kult nauki i postępu technicznego
 praca produkcyjna uznana za szczególną wartość
 jego celem jest jak najszybsze poprawienie losu klasy najbiedniejszej
o pomoc materialna i moralne wsparcie
• zachowana hierarchia kościelna dbać będzie o ziemski dobrobyt człowieka
• idee religijne rządzą ludzkimi zachowaniami
• bez więzi z istotą boską człowiek nie jest zdolny do pracy, życia w społeczeństwie w zgodzie z bliźnimi
• docenienie religii wynikało częściowo z ignorancji prawa

10) autorytaryzm
• potrzeba hierarchii społecznej
• wątki teokratyczne
• silna pozycja państwa

11) hierarchiczność
• zbudowana według stopnia użyteczności danej jednostki w społeczeństwie, ze szczególnym uwzględnieniem procesu produkcji
 utraci dziedziczny charakter
• drabina społeczna:
 ludzie kompetentni
o rząd świecki
 bankierzy, przemysłowcy - rozdział środków inwestycyjnych
 robotnicy - niezdolni do samodzielnego rządzenia
o rząd duchowy
 uczeni, przyrodnicy, fizycy, filologowie, artyści - nadzór nad rozwojem społeczeństwa
 prawnicy, filozofowie – krytyczna ocena
 ludzie niekompetentni
o osoby dziedziczące środki produkcji nie mające umiejętności
o proletariat
 wyzwolenie z ucisku
 nie odwoływano się do jego siły, a jedynie racjonalizmu wytwórców, artystów i uczonych, którzy droga parlamentarną mieli objąć władzę i zjednać go dla doktryny

12) nieuchronność industrializmu i jej uzasadnienie
• niemożność utrzymania krzywdzącego systemu społecznego i społeczeństwa w którym negatywna więź interesu niszczy pozytywną więź międzyludzką
 wszystko można kupić, o ile możliwa jest do ustalenia cena
 indywidualizm zastąpił solidaryzm społeczny
o potrzeba ponownego zacieśnienia więzi międzyludzkich

13) środki budowy nowego systemu
• racjonalna organizacja produkcji
• postęp techniczny
 sam przezwycięży własne destrukcyjne wątki i przywróci ludzkości organiczną jedność opartą na podstawie rozwiniętej techniki
• droga ewolucyjna a nie rewolucyjna

Podsumowanie:
• przekonanie o prawidłowości historycznej, która prowadzi ku socjalizmowi mocą prawa dziejowego
• krytyka swobodnej konkurencji i anarchii
o konieczność ogólnopaństwowego planowania gospodarczego
• idea zastąpienia rządu politycznego administrowaniem gospodarczym
• nauka jako dźwignia postępu społecznego
• idee internacjonalistyczne
• wykorzystanie zastanego państwa do przeobrażeń socjalistycznych
• odwoływanie się do współpracy klasowej
• religijne podstawy „ustroju industrialnego”

barbasia

TOMASZ HERMET, GRUPA III SSP II

SAMUEL PUFENDORF (1632-1694)

NOTKA BIOGRAFICZNA

Prawnik niemiecki, zwolennik władzy absolutnej. Studiował w Lipsku teologię, a następnie w Jenie prawo, filozofię natury i medycynę.
W 1661 r. powołany na katedrę prawa naturalnego i narodów w Heidelbergu, utworzoną specjalnie dla niego.
Od 1670 r. wykładał w Szwecji, jednocześnie pozostając w szwedzkiej służbie dyplomatycznej. Był historiografem w Sztokholmie i Brandenburgii oraz tajnym radcą w Berlinie.

WAŻNIEJSZE DZIEŁA:
 Dwie księgi elementów uniwersalnej jurysprudencji [Elementorum jurisprudentiae uniwersalia libri duo];
 Osiem ksiąg o prawie naturalnym i prawie narodów [De iure naturae et gentium libri octo];
Spis treści:
1) Wstęp – krótka charakterystyka poglądów i założeń;
2) Entia physica et entia moralia;
3) Personalizm;
4) Imbecilitas – socialitas – humanistas;
5) Stan natury;
6) Kontraktualizm;
7) Wątki ustrojowe  suwerenność umowa społeczna, prawo oporu;
Cool

Funkcje kary;

1) WSTĘP – KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA POGLĄDÓW I ZAŁOŻEŃ:
a) odrzucenie przestarzałych przesądów w imię niewzruszonego zaufania do potęgi rozumu ludzkiego  ukształtowanie nowoczesnej myśli politycznej, a w szczególności idei praw człowieka i praw wolnościowych;
b) budowa nowego systemu prawno-naturalnego, opartego na ścisłym określeniu odmienności świata duchowego (moralnego) od świata fizycznego (przyrodniczego):
 analiza moralnych przejawów bytu (entia moralia) jest niezbędnym warunkiem sensownych rozważań o prawie naturalnym;
c) prawo natury  prawo kultury:
 odróżnienie najistotniejszych cech treści moralnych, należących do świata kultury od treści przyrodniczych, należących do świata natury;
 definicja:
 ogół norm zobowiązujących człowieka do racjonalnego kultywowania swego biologicznego ucieleśnienia w celu przezwyciężenia naturalis incultus;
d) prawo natury jest wspólne wszystkim ludziom, bez względu na różnice religijne:
 ponieważ Turcy i poganie są istotami rozumnymi, podobnie jak chrześcijanie, wszyscy oni podlegają wspólnemu prawu naturalnemu  różnica pomiędzy nimi polega na stosunku do wiedzy objawionej (pierwsi ją akceptują, drudzy zaś odrzucają);
e) wyraźne odróżnienie istoty religii od istoty etyki:
 etyka:
 zajmuje się kształtowaniem norm życia codziennego;
 dzieli się na:
 normy prawa naturalnego:
 dot. zewnętrznych stron czynów człowieka skierowanych ku ludziom;
 normy religii naturalnej:
 określają stosunek człowieka do Boga jako stwórcy, władcy i prawodawcy;
 zajmują się wnętrzem natury człowieka, stosunkiem jego sumienia do praw naturalnych;
f) odrzucenie wartości „samych w sobie” – dobro i zło nie istnieją same w sobie:
 istnieją w odniesieniu do działań określonego podmiotu, którego czyny mogą być dobre lub złe  dobre i złe są konsekwencje wynikające z działalności warunkowanej właściwościami natury ludzkiej;
2) ENTIA PHYSICA ET ENTIA MORALIA:
a) precyzyjne odróżnienie pojęć „natura”, „naturalny”, w odniesieniu do:
 natury fizycznej (przyrodniczej) = entia physica;
 natury duchowej (moralnej) = entia moralia;
b) Bóg sytuując cielesność człowieka w obrębie natury przyrodniczej, przewidział dla niego także naturę duchową, tworzoną poprzez kulturę i moralność  entia moralia ma szczególny cel:
 umożliwienie ludziom kreowania form egzystencji (modi) wyższych od postaci bytowania świata zwierzęcego  polega na dążeniu ku udoskonalaniu wszechświata, szczególnie na doskonaleniu życia ludzkiego;
c) ujęcie różnic między światem fizycznym i światem moralnym w formie trzech par pojęć  pozwala na określenie obszaru zajętego przez problematykę prawa naturalnego i specyficznych reguł badawczych:
 przyczynowość  wolność;
 brak wartości  wartościowość;
 jednoforemność  wieloforemność;

d) wszystko, co bierze swój początek z człowieczeństwa, określone jest przez wolność:
 podstawowym warunkiem istnienia świata duchowego jest wolność człowieka, podczas gdy w świecie przyrodniczym wszystko zdeterminowane jest przyczynowością;
 wolność w ujęciu negatywnym:
 wyraża się w obojętności na przyczynowość rządzącą zjawiskami świata przyrodniczego;
 wolność w ujęciu pozytywnym:
 polega na związku człowieczeństwa z nadrzędnym celem norm prawnych, osiąganym poprzez rozum i wolę  normy te umożliwiają człowiekowi wyrokowanie o tym, czy dany czyn jest dobry czy zły (wartościowość):
 z punktu widzenia entia physica nie sposób byłoby odróżnić pozbawienia życia przez mordercę, kata, czy osobę działającą w obronie koniecznej;
e) człowiek wyróżnia się od zwierzęcia bogactwem właściwych mu różnorodnych form duchowości (wieloformeność):
 „ile głów, tyle celów”;
 z jednej strony duchowe zróżnicowanie osobników rodzaju ludzkiego prowadzić może do postępu, z drugiej jednakże strony powodowałoby ogromny chaos, gdyby nie istniało prawo zapewniające należyty porządek;
f) kategoriom moralnym został nadany sens jurydyczny, a jedne i drugie zostały przeniesione do sensu prawa naturalnego  zabezpieczenie przed wchłonięciem problematyki prawa naturalnego przez nowoczesne nauki przyrodnicze, formułujące przyrodnicze prawa przyczynowe;
3) PERSONALIZM:
a) definicja:
 nazwa kierunku filozoficznego zorientowanego na autonomiczną wartość osobowości, przykładającego szczególną wagę do pojęcia osoby;
b) istnienie prawa natury jest zależne od istnienia rozumnej, racjonalnej jednostki – wynika to z obserwacji natury rzeczy i natury człowieka (niepodważalne):
 natura ludzka nie jest ucieleśnieniem jakiejś racjonalnej idei wiecznej, lecz ograniczonym w czasie tworem woli boskiej  Bóg obdarzył człowieka natura racjonalną i społeczną;
 zróżnicowanie rodzaju ludzkiego jest przesłanką prawa:
 prawo jest owocem porządku i poliformistycznego piękna nie znanego uniformistycznemu światu zwierzęcemu;
4) IMBECILITAS – SOCIALITAS – HUMANITAS:
a) imbecilitas = najwyższa zasada prawa naturalnego:
 „bezsilność skazanego na samego siebie człowieka jest najbardziej rzucającą się w oczy cechą jego natury”  przekonanie o konieczności życia człowieka we wspólnocie z innymi ludźmi;
 dochodząc do w/w zasady P. posługiwał się fikcyjnym wyobrażeniem samotnego człowieka osiadłego w krainie pozbawionej innych ludzi;
b) socialitas = konieczność funkcjonowania człowieka we wspólnocie, zasada regulująca koleje życiowych losów człowieka (≠ naturalny popęd człowieka wg Grocjusza):
 treściowy fundament prawa naturalnego, ale nie samo prawo naturalne:
 moc obowiązująca opiera się na sankcjonowaniu jej przez Boga, który nakazuje człowiekowi pozostawanie w zgodzie z treścią socialitas;
 stała się zasadą nadrzędną wobec wszystkich ogólnych zasad prawnych:
 w oparciu o nią P. scharakteryzował kolejno prawno-naturalne uprawnienia i obowiązki jednostki ludzkiej, rodziny, małżeństwa, wspólnoty domowej, państwa i wspólnoty narodów  wzór systematyki dla późniejszych doktryn prawno-naturalnych oraz kodeksów;
 zasada socialitas została skonkretyzowana poprzez podkreślenie znaczenia idei wolności i równości wszystkich ludzi;
c) humanitas:
 treść socialitas niemalże pokrywała się z pojęciem humanitas, określającym zasady współżycia ludzkości;
5) STAN NATURY:
a) odrzucenie poglądu T. Hobbesa o panowaniu wiecznej wojny wszystkich ze wszystkimi w stanie natury;
b) prawo natury nakazuje jednostce chronić jej życie i mienie oraz działać na rzecz pokojowego współżycia ludzi;
c) ze stanu natury, kiedy ludzie byli równi i wolni, wyprowadził wniosek, że jednostka nie ma z natury żadnych zobowiązań wobec innych i nie podlega żadnej władzy, chyba że wyrazi na to zgodę  wola tkwiła u podstaw zawarcia, ale i rozwiązania umowy (konsensualizm);
6) KONTRAKTUALIZM:
a) definicja :
 teoria etyczno-prawna, która sięga swoimi korzeniami czasów starożytnych;
 wartościowanie moralne jest swoistym kontraktem pomiędzy jednostką a społeczeństwem – autorytet moralny i kryteria wartościowania opierają się na zgodzie społecznej, którą można osiągnąć na przykład w drodze głosowania demokratycznego;
7) WĄTKI USTROJOWE  SUWERENNOŚĆ, UMOWA SPOŁECZNA, PRAWO OPORU:
a) jeżeli chodzi o kwestię suwerenności, to wszystkie powiązania społeczne, zwłaszcza w zakresie nadrzędności i podległości, powinny znajdować uzasadnienie na gruncie dobrowolnego przyzwolenia wolnych i równych jednostek ludzkich;
b) umowa społeczna:
 stosunki podległości powinny opierać się na wolnym przyzwoleniu podległych;
 gwarancje wolności ustępują, w pewnym zakresie, podległości wynikającej z nierówności między obywatelami, nie zmniejszających jednakże naturalnego dążenia ludzi do wspólnoty;
c) umowa społeczna = podstawa państwa składająca się z trzech etapów:
 jednostki tworzą społeczeństwo;
 społeczeństwo otrzymuje ustrój konstytucyjny;
 społeczeństwo poddaje się uprzednio ustanowionej władzy suwerena;:
 fakt poddania się społeczeństwa suwerenowi stanowi uzasadnienie dla istnienia władzy absolutnej:
 zobowiązanie władcy wobec społeczeństwa do zapewnienia spokoju, w zamian za co poddani rezygnowali z prawa nieposłuszeństwa wobec niego;
d) państwo = gwarant bezpieczeństwa i spokoju, co uzasadniało skupienie władzy przez jednostkę;
Cool

FUNKCJE KARY:
a) postulat złagodzenia archaicznych kar;
b) funkcje:
 prewencyjna:
 ogólna:
 odstraszenie, zniechęcenie ogółu do popełniania przestępstw;
 szczególna:
 zniechęcenie do recydywy osoby już wcześniej karanej;
 resocjalizacja:
 skłonienie delikwenta do przemiany duchowej i moralnej, aby w przyszłości powstrzymał się od popełniania kolejnych przestępstw, nie ze strachu, ale z chęci respektowania prawa;
 zadośćuczynienie poczuciu sprawiedliwości:
 przywrócenie społeczeństwu poczucia obowiązywania i respektowania prawa;

barbasia

aaaaaa!

a oto kolejne moje odkrycie!

[link widoczny dla zalogowanych]

kasia chwesiuk

Adam Smith

Życiorys

Żył w latach 1723-1790. Był szkockim myślicielem i profesorem uniwersytetów brytyjskich. Napisał dwa słynne dzieła. Pierwsze z nich w 1759 roku pt.: „Teoria uczuć moralnych” („The Theory of Moral Sentiments”) przyniosło mu rozgłos naukowy. W 1776 w swoim rodzinnym mieście, z dala od kariery naukowej, stworzył zaś dzieło swojego życia – „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” („An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations”). Książka ta szybko została uznana za klasyczną w zakresie ekonomii systemu kapitalistycznego.

1. Geneza państwa

Smith stwierdza, że państwo powstało w momencie, gdy w społeczeństwie dokonał się podział na biednych i bogatych. Podział ten pojawił się dopiero na pewnym etapie rozwoju, mianowicie gdy nastąpił wzrost wydajności pracy i własności prywatnej ( która nastąpiła z rozwojem pasterstwa, rolnictwa i rzemiosła). Własność była przyczyną istnienie nierówności majątkowych. Smith stwierdził, że “Dostatki nielicznych opierają się na ubóstwie wielu”- na 1 bogatego przypada 500 biednych. Ale to właśnie istnie nierówności majątkowych, siłą rzeczy, wprowadza między ludzi pewien stopień zależności a tym samym władzy. Smith wyróżnia więc cztery czynniki zapewniające przewagę jednym ludziom nad drugimi:
Są to:
1) cechy indywidualne jednostki-na które składają się sprawność fizyczna i rozsądek, sama siła fizyczna jest tylko czasowym źródłem przewagi
2) przewaga wieku- wśród ludów myśliwskich, starszyzna miała władzę nad resztą
3) bogactwo-prowadzące do niemal totalnego panowania jednostek (zwłaszcza wśród ludów pierwotnych)
4) wyższość urodzenia- która opiera się na przewadze majątkowej

Należy też podkreślić, że proces powstania państwa odbywał się w sposób naturalny i żywiołowy. Jego istnienie Smith traktował jako -instytucję zabezpieczającą stan posiadania i zależności społecznych. Warto wspomnieć, że jako pierwszy zwrócił uwagę na polityczno-klasowy charakter władzy- „ Jeżeli władza państwowa jest ustanowiona dlatego, by zabezpieczać własność to w rzeczywistości jest ona ustanowiona dla obrony bogatych przed biednymi, to jest tych którzy posiadają jakąś własność, przed tymi którzy jej nie posiadają.”

2. Obowiązki i kompetencje państwa

Z założenia liberalnej ekonomii politycznej wynika minimalny zakres działań państwa które powinno skupić się na zachowaniu pokoju, prawa, porządku i bezpieczeństwa.
Główne zadanie to przede wszystkim ochrona społeczeństwa przed „gwałtami i napaścią” ze strony innych „niezależnych społeczeństw”. Potencjalnie najbardziej na atak narażony jest kraj najbardziej bogaty.
Z tego wynika także, iż obowiązkiem władzy jest również utrzymywanie dobrze zorganizowanej armii. S. Wyróżnia dwie metody za pomocą których można zapewnić obronę narodową–1-zmuszanie obywateli do regularnych ćwiczeń wojskowych- wtedy siła zbrojną jest pospolite ruszenie bądź 2 metodą polegającą na wyodrębnieniu armii stałej która byłaby armią zawodową.
Stała armia wg Smitha może zabezpieczyć nieustanny rozwój cywilizacji lub zachować daną cywilizację na dłuższy okres czasu. Dodatkowo w określonej sytuacji mogłaby być czynnikiem ułatwiającym rozwój kultury.

Kolejnym zadaniem państwa jest ochrona każdego pojedynczego członka społeczeństwa przed niesprawiedliwością i uciskiem ze strony współobywateli, łączy się to z utworzeniem bezstronnego wymiaru sprawiedliwości, w którym sędziowie są niezależni w ramach istniejącego porządku prawnego.
Smith postulował tutaj oddzielenie władzy sądowniczej od wykonawczej – ze względu na wpływ polityki i możliwość poświęcenia praw jednostki dla ogólnych interesów.

Trzecim obowiązkiem jest ustanowienie i utrzymanie instytucji użyteczności publicznej, bez względu na koszty. Instytucje te powinny ułatwiać handel (drogi, mosty, kanały żeglowne, porty) i szerzyć oświatę wychowując młodzież, a także kształcąc wszystkich ludzi. Dotyczą też sfery, w których prywatne inicjatywy nie podejmą działania, ponieważ zysk nie przewyższy strat (wydatków), np. oświetlenie ulic, zapobieganie klęskom żywiołowym. Koszty związane z wykonywaniem tego obowiązku niejako zwracają się państwu w sposób pośredni, przez podatek, to znaczy przewoźnicy za korzystanie z dróg publicznych wnoszą opłaty, ten koszt wliczają w cenę towaru, który następnie sprzedawany jest konsumentom.

Smith określił kompetencje państwa, pomimo tego, że był zwolennikiem całkowitej jego nieingerencji w życie społeczne i gospodarcze. Stwierdził, nawet iż w określonych przypadkach jest ona nawet konieczna, tzn. gdy jednostki same zwrócą się do władzy o interwencję albo w sytuacji zakłócenia ładu publicznego.

3.Idea taniego rządu

Została ona wywiedziona ze stosunków panujących pomiędzy mieszczanami a dworem, którzy to zawsze narzekali na niepotrzebny dworski zbytek i marnotrawienie ich pieniędzy.
Smith uważał, iż rząd powinien mieć jak najbardziej ograniczoną sferę zainteresowań i działalności, albowiem inicjatywa prywatna wszystko osiągnie łatwiej, szybciej i taniej. Bezpieczeństwo, które rząd ma zapewnić, jest wprawdzie niezbędne, lecz wydatki na policję, sądy, urzędy są ostatecznie nieproduktywne, a społeczeństwo nie staje się przez nie zamożniejsze. Uczony mówił, iż rząd jest tylko złem koniecznym, zatem –„ skoro już być musi, niechaj przynajmniej kosztuje jak najmniej”.
Godził się on jednak z tym, iż muszą istnieć fundusze przeznaczone na utrzymanie majestatu państwa oprócz tych niezbędnych na wypełnianie jego obowiązków. Zaznaczał, że wydatki na reprezentacje powinny być przystosowane do możliwości płatniczych kraju.

4. Problem podatków

Wiąże się z ideą taniego rządu. Liberałowie niechętni byli temu procederowi. Wyraża się to w myśli, iż wszelki podatek jest nieproduktywną stratą bogactwa narodów. Smith także twierdził, że najlepszy podatek to ten, którego w ogóle nie uchwalono. Miał on jednak świadomość niemożliwości utrzymania państwa bez nich, zatem opowiadał się za możliwie jak najmniejszymi jego stawkami.
Zwracał uwagę na negatywne skutki ich pobierania, takie jak zmniejszenie przyszłej produkcji kraju (bo rząd zamiast popierać skłonność ludności do utrzymania swojej pozycji życiowej, wymierzał podatki które obciążają kapitał). Nałożone zaś na rolnika obciążają konsumenta w postaci podwyższonej ceny.

Wszystkie jednak w mniejszym czy większym stopniu są sprzeczne z dobrą gospodarką, zwiększają bowiem dochód panującego, który utrzymuje prawie wyłącznie pracowników nieprodukcyjnych, ze szkodą dla kapitału osób, które utrzymują wyłącznie pracowników produkcyjnych.

5.Wolna konkurencja

Wolna konkurencja pomiędzy tymi którzy dostarczają pracę, ziemię bądź kapitał i tymi którzy ich potrzebują jest podstawą liberalizmu. Zgodnie z tą ideą Smith potępia wszelką ingerencję zewnętrzną np. zmowom pracodawców, sprzeciwia się także organizacjom cechowym. Gdyż skuteczną kontrolę nad rzemieślnikami może wykonywać jedynie rynek, klienci. Bo tylko wolna konkurencja jest wg Smitha podstawą w ustalaniu wynagrodzenia za pracę, ziemię i kapitał. Jest jednocześnie formą ochrony konsumenta, który niezadowolony z jakości towarów czy usług może udać się do konkurencji. Uczony dopuszcza również zasadę wolnej konkurencji w sądownictwie zarówno w sensie konkurencji instytucji. (arbitraż, mediacja) jak i personalnej (powód wybiera sędziego, lepsi sędziowie powinni być lepiej wynagradzani – wtedy lepsze sądy się utrzymają).
Rozważania o roli wolnej konkurencji przenosi też w dziedzinę oświaty, zastanawiając się nad kwestią wprowadzenia zasady współzawodnictwa między nauczycieli i wykładowców uniwersyteckich, ponieważ stałe pensje osłabiają ich gorliwość w wykonywaniu zawodu.

6. Niewidzialna ręka

Za jej pomocą Smith starał się opisać mechanizm charakterystyczny dla gospodarek kapitalistycznych, a polegający na tym, że działania poszczególnych jednostek, wynikające z ich egoistycznych chęci zaspokojenia własnych potrzeb w istocie przyczyniają się również do realizowania potrzeb społecznych. Poprzez niewidzialną rękę rynku Smith stara się wykazać, że mechanizm rynkowy jest zdolny do samodzielnej regulacji procesu zaspokajania potrzeb społecznych i tym samym odrzuca konieczność interwencjonizmu i protekcjonizmu państwowego, jako warunków realizacji interesu publicznego.

Wyliczał następujące walory niewidzialnej ręki rynku:
-gospodarka kierowana nią działa zgodnie z prawami natury, automatycznie dąży do równowagi przy jak najkorzystniejszej alokacji dóbr
-działa w interesie publicznym
-działania w interesie jednostki

7.Prawo popytu i podaży

Prawo popytu i podaży jest podstawowym prawem ekonomicznym określającym wzajemne zależności pomiędzy wielkością popytu (ilość towaru, którą nabywcy są skłonni kupić w określonym czasie przy ustalonej cenie), wielkością podaży (ilość towaru, którą dostawcy są skłonni dostarczyć na rynek w określonym czasie), a poziomem ceny towaru. Przy niezmienności innych warunków rynkowych wzrost ceny powoduje zmniejszenie wielkości popytu, a obniżka ceny wywołuje wzrost wielkości popytu. Jeśli chodzi o podaż to wzrostowi ceny towaru towarzyszy wzrost podaży, a obniżaniu się ceny - spadek wielkości podaży.
Prawa te mają charakter obiektywny, działają w każdej gospodarce, nie można ich obalić, znieść ( tak jak prawo grawitacji). Państwo na ich istnienie nie ma wpływu, jednak może nimi manipulować, fałszować je (np. poprzez ustanawianie cen maksymalnych, minimalnych, dotacje). Wg Smitha naturalne reakcje rynkowe zawsze będą korzystniejsze dla ogółu niż jakiekolwiek sterowanie.

8.Społeczeństwo jako agregat jednostek

Smith stanął na stanowisku indywidualizmu badawczego. Traktował społeczeństwo jest agregat luźno ze sobą powiązanych jednostek, określanych mianem homo oeconomicus, a to dlatego, że ich działania głównie ukierunkowane są chęcią zysku. Jednostka dąży do pomnożenia bogactwa, wygód materialnych, spokoju i bezpieczeństwa. Człowiek bowiem z natury rzeczy jest egoistą, ale osiągając własne cele przyczynia się do realizacji celów całego społeczeństwa. Zatem wszelka analiza społeczeństwa i stosunków społecznych powinna opierać się na badaniu jednostki ludzkiej, jej natury i interesów.